Άρθρο της Δρ. Ρένας Γεωργιάδη
Καθηγήτριας – Σύμβουλου (ΣΕΠ) του ΕΑΠ
Το άρθρο σε ηλεκτρονική μορφή μπορείτε να το βρείτε εδώ
Περίληψη
Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να εντοπιστούν και να συζητηθούν τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αφορούν την επιλογή του θέµατος των διπλωµατικών εργασιών (∆Ε) της ΘΕ ΕΚΠ65, που ανήκει στα µεταπτυχιακά προγράµµατα «Σπουδές στην Εκπαίδευση» (ΕΚΠ) και «Εκπαίδευση Ενηλίκων» (ΕΚΕ) του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου. Επιπλέον η εργασία αυτή στοχεύει να αποτελέσει ένα βοήθηµα για τους φοιτητές που βρίσκονται στην έναρξη της...
διπλωµατικής τους εργασίας, όχι µόνο µε την ανάπτυξη των δυσκολιών που πιθανόν να αντιµετωπίσουν στην επιλογή του κατάλληλου θέµατος της ∆Ε, αλλά και µε την κατάθεση κάποιων προτάσεων και κατευθυντηρίων γραµµών µε σκοπό την διευκόλυνσή τους.
Λέξεις/έννοιες κλειδιά: Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, διπλωµατική εργασία, επιλογή θέµατος, ερευνητικό πρόβληµα.
Εισαγωγή
Οι φοιτητές που εκπονούν µεταπτυχιακή διπλωµατική εργασία (∆Ε) στo
πλαίσιo της ΘΕ ΕΚΠ 65, αντιµετωπίζουν σηµαντικά προβλήµατα και δυσκολίες που
εντοπίζονται σε όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της ∆Ε, δηλαδή από την έναρξη
µέχρι την παρουσίασή της. Μερικά από αυτά τα προβλήµατα είναι κοινά και
επαναλαµβανόµενα και κρίθηκε σκόπιµο να συζητηθούν και να δοθούν υποδείξεις
που θα βοηθήσουν τους φοιτητές να ολοκληρώσουν ευκολότερα την ∆Ε. Οι απόψεις
που κατατίθενται είναι αποτελέσµατα συζητήσεων και εµπειριών των καθηγητών που
επιβλέπουν διπλωµατικές εργασίες στη ΘΕ ΕΚΠ65 και απόψεων που έχουν
αναπτυχθεί στις συναντήσεις της οµάδας διδακτικού προσωπικού (Ο∆Π) της ΕΚΠ65.
Επειδή στις περισσότερες περιπτώσεις «η αρχή είναι το ήµισυ του παντός», στην
εργασία αυτή θα αναπτυχθεί η πρώτη και µία από τις σηµαντικότερες δυσκολίες που
αντιµετωπίζουν οι φοιτητές, δηλαδή η δυσκολία επιλογής του θέµατος και
διατύπωσης του ερευνητικού προβλήµατος της ∆Ε.
Open Education - The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology
Volume 4, Number 1, 2008 / Section one. © Open Education ISSN: 1791-9312
________________________________________________________________________________________________________________
Τι είναι διπλωµατική εργασία και ποιος ο σκοπός εκπόνησής της
Στα µεταπτυχιακά προγράµµατα «Σπουδές στην Εκπαίδευση» (ΕΚΠ) και
«Εκπαίδευση Ενηλίκων» (ΕΚΕ) η διπλωµατική εργασία εκπονείται µετά την επιτυχή
παρακολούθηση 4 ΘΕ και είναι η τελική υποχρεωτική δοκιµασία για την απόκτηση
του αντίστοιχου διπλώµατος µεταπτυχιακής εξειδίκευσης. Γενικότερα η διπλωµατική
εργασία αποτελεί αυτοτελή επιστηµονική εργασία σε συγκεκριµένο γνωστικό
αντικείµενο. Στη ΘΕ ΕΚΠ65 το επιστηµονικό αντικείµενο επιλέγεται από το
ευρύτερο επιστηµονικό πεδίο της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Ο
βασικός στόχος εκπόνησης της ∆Ε είναι να καταστούν οι φοιτητές ικανοί να
εκπονήσουν µια πλήρη επιστηµονική εργασία. Κατά την εκπόνηση της ∆Ε ο φοιτητής
εξασκείται στον προσδιορισµό προβληµάτων, στη χρήση ερευνητικών µεθόδων, στην
ορθή και πλήρη παρουσίαση των ερευνητικών δεδοµένων και αποτελεσµάτων και
στην υπόδειξη κατευθύνσεων για περαιτέρω µελέτη και έρευνα από µελλοντικούς
φοιτητές.
Οι φοιτητές που ετοιµάζονται να εκπονήσουν τη ∆Ε στη ΘΕ ΕΚΠ65 ή σε
άλλες αντίστοιχες ΘΕ εµφανίζονται συνήθως ανέτοιµοι και ανυποψίαστοι για το
εύρος και βάθος της αναζήτησης που πρέπει να γίνει και συγχέουν την εκπόνηση της
∆Ε µε αυτή µιας εργασίας που έχουν εκπονήσει στα πλαίσια µιας ΘΕ. Αυτό το
πρόβληµα της υποεκτίµησης της δυσκολίας και του χρόνου που πρέπει να αφιερώσει
ο φοιτητής µέχρι την αποπεράτωση της ∆Ε είναι σύνηθες φαινόµενο και
παρατηρείται και στις ∆Ε που εκπονούνται στα πλαίσια της ΘΕ ΕΚΠ65.
Θα πρέπει λοιπόν να γίνει φανερό στο φοιτητή ότι µια διπλωµατική εργασία
διαφέρει από µία εργασία που εκπονείται στα πλαίσια µιας ΘΕ όχι µόνο ως προς την
έκταση και το εύρος της διερεύνησης και ανάπτυξης του γνωστικού αντικειµένου,
αλλά και ως προς την σκοπιµότητα εκπόνησής της. Ειδικότερα η ∆Ε δεν στοχεύει
µόνο στην εµπέδωση και εφαρµογή των γνώσεων που απέκτησε ο φοιτητής κατά τη
διάρκεια της παρακολούθησης της ΘΕ ΕΚΠ65, όπως συµβαίνει στη εργασία που
εκπονείται στα πλαίσια της ΘΕ, αλλά επιπλέον στην εµβάθυνση σε συγκεκριµένο
γνωστικό αντικείµενο και στη µεθοδική και συστηµατική ανάπτυξη µιας πλήρους
επιστηµονικής ερευνητικής εργασίας.
∆υσκολίες και προβλήµατα που έχουν εντοπιστεί στην έναρξη κατά την επιλογή
του θέµατος της ∆Ε και προτάσεις για την αντιµετώπισή τους
Η πρώτη και σηµαντικότερη ίσως δυσκολία που έχει να αντιµετωπίσει ένας φοιτητής
κατά την διάρκεια εκπόνησης της ∆Ε είναι η επιλογή του θέµατος της εργασίας του
και η διατύπωση του ερευνητικού προβλήµατος. Σε πολλές των περιπτώσεων το
αρχικό θέµα που έχει επιλεγεί αλλάζει στην διάρκεια της εκπόνησης της ∆Ε, επειδή η
αρχική επιλογή του θέµατος δεν ήταν σαφής και πραγµατοποιήσιµη στο χρόνο και µε
τα µέσα που υπήρχαν στη διάθεση του φοιτητή. Αυτός είναι και ο λόγος που το
αρχικό θέµα πολλές φορές δεν συµπίπτει µε το θέµα της ∆Ε που έχει περατωθεί και
παρουσιαστεί.
Η επιλογή των θεµάτων των ∆Ε της ΘΕ ΕΚΠ65 πρέπει να γίνεται µε
κριτήρια:
(i) τον σαφή και συγκεκριµένο προσδιορισµό του ερευνητικού προβλήµατος,
(ii) την υποκίνηση του ενδιαφέροντος του φοιτητή, αλλά συγχρόνως τη
συνάφεια µε το αντικείµενο της ΘΕ ΕΚΠ65,
(iii) τη σηµαντικότητα του θέµατος και τον εµπλουτισµό του γνωστικού
αντικειµένου της ΘΕ ΕΚΠ65,
(iv) τα διαθέσιµα µέσα και χρόνο για την πραγµατοποίηση της ∆Ε και
(v) τη συµβολή στην ανάπτυξη νέων ερευνητικών περιοχών.
Open Education - The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology
Volume 4, Number 1, 2008 / Section one. © Open Education ISSN: 1791-9312
________________________________________________________________________________________________________________
I. Σαφής διατύπωση του ερευνητικού προβλήµατος
Στην πράξη έχει φανεί από την επίβλεψη προηγούµενων ∆Ε, ότι οι περισσότεροι
φοιτητές επιλέγουν κάποιο γενικό θεµατικό πεδίο και δυσκολεύονται να
συγκεκριµενοποιήσουν και να διατυπώσουν µε σαφήνεια το θέµα της ∆Ε. Αυτό
οφείλεται στο γεγονός ότι οι φοιτητές δεν έχουν καθορίσει και διατυπώσει καταρχήν
µε σαφήνεια το ερευνητικό πρόβληµά της ∆Ε. ∆εν έχουν καταλάβει ότι στα πλαίσια
της ∆Ε θα πρέπει να λύσουν ένα συγκεκριµένο πρόβληµα-ερώτηµα, όπως ένα
πρόβληµα των Μαθηµατικών, της Φυσικής ή της Χηµείας. Προσπαθούν να
αναπτύξουν ένα γενικό προβληµατισµό χωρίς να υπάρχει σαφής και συγκεκριµένη
έκφραση - εκφώνηση του προβλήµατος. Είναι σαν να προσπαθεί κάποιος να λύσει
ένα πρόβληµα κίνησης ενός αυτοκινήτου περιγράφοντας γενικά το φαινόµενο της
κίνησης αντί να υπολογίσει, για παράδειγµα, την ταχύτητα του αυτοκινήτου
χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα της συγκεκριµένης κίνησης. Στην περίπτωση των ∆Ε
της ΘΕ ΕΚΠ65 ένα ερευνητικό πρόβληµα του τύπου «ποιος είναι ο ρόλος του
διδάσκοντα στην ΑεξΑΕ», είναι πολύ γενικό. Όµως, το πρόβληµα «ποιος είναι ο
ρόλος του διδάσκοντα ως προς στην ενίσχυση της αλληλογνωριµίας και της
επικοινωνίας µε τους φοιτητές κατά την 1η ΟΣΣ της ΘΕ ΕΚΠ 65 ή άλλης ΘΕ» θα
µπορούσε να αποτελέσει ένα ρεαλιστικό και συγκεκριµένο ερευνητικό πρόβληµα.
II. Συνάφεια µε το αντικείµενο της ΘΕ ΕΚΠ65
Το δεύτερο πρόβληµα που έχει παρατηρηθεί στα προηγούµενα έτη ως προς την
επιλογή των θεµάτων ∆Ε που σχετίζονται µε τη ΘΕ ΕΚΠ65 είναι ο προσανατολισµός
σε επιστηµονικά πεδία που άπτονται των ειδικοτήτων και των ενδιαφερόντων των
φοιτητών, γεγονός που διευκολύνει την εκπόνηση της ∆Ε, αλλά πολλές φορές αυτό
έχει σαν αποτέλεσµα να εµπλουτίζονται µεν οι γνώσεις στα πεδία αυτά αλλά όχι στην
ΕΚΠ65. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι φοιτητές στην ΕΚΠ65 προέρχονται από
διαφορετικά επιστηµονικά πεδία (φιλόλογοι, µαθηµατικοί, φυσικοί, µηχανικοί,
νοσηλευτές, γυµναστές, δάσκαλοι κ.λπ.) και ο καθένας θεωρεί σηµαντικό και πιο
προσιτό για αυτόν να ασχοληθεί µε θέµα που εµπίπτει στην ειδικότητά του και το
γνωρίζει καλά, κάτι που εκ πρώτης όψεως είναι θετικό, αφού υποκινεί το ενδιαφέρον
του φοιτητή. Στην προσπάθειά του όµως να επιλέξει ένα θέµα σύµφωνα µε τα
ενδιαφέροντά του, προσανατολίζεται σε πρόβληµα του επιστηµονικού του πεδίου και
παραβλέπει ότι η απάντηση στο ερευνητικό πρόβληµα πρέπει πάντα να συνεισφέρει
και να εµπλουτίζει το πεδίο της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης και όχι το
επιστηµονικό πεδίο της ειδικότητάς του.
Αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότεροι φοιτητές επέλεξαν τα προηγούµενα
έτη να αναπτύξουν ή να σχεδιάσουν έντυπο ή ηλεκτρονικό υλικό για θεµατικά πεδία
της ειδικότητάς τους. Στην επιλογή τους αυτή οδηγήθηκαν βέβαια και από το γεγονός
ότι το σχετικό θεωρητικό πλαίσιο είναι γνωστό και έτσι αποφεύγονται οι πολλές
αναζητήσεις και η λεπτοµερής βιβλιογραφική ανασκόπηση. Σε αρκετές όµως
περιπτώσεις η ∆Ε προσέφερε ένα καταπληκτικό έντυπο υλικό π.χ. στο θεµατικό πεδίο
της Χηµικής Κινητικής για την επιµόρφωση των καθηγητών Χηµείας, αλλά η
συµβολή της στην οικοδόµηση της γνώσης στο θεµατικό πεδίο της ΑεξΑΕ ήταν
ελάχιστη έως ανύπαρκτη.
III. Σηµαντικότητα του θέµατος για τη ΘΕ ΕΚΠ65
Εκτός όµως από τη σαφήνεια και τη συνάφεια του θέµατος µε τη ΘΕ ΕΚΠ65 πρέπει
να προσεχθεί και η σηµασία και χρησιµότητα του θέµατος για τη ΘΕ. Θα πρέπει
Open Education - The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology
Volume 4, Number 1, 2008 / Section one. © Open Education ISSN: 1791-9312
________________________________________________________________________________________________________________
δηλαδή η εργασία αυτή να συνεισφέρει και να προσθέτει έστω και κάτι ελάχιστο στις
ήδη υπάρχουσες γνώσεις και να εµπλουτίζει το γνωστικό αντικείµενο της ίδιας της
ΘΕ. Για να το καταφέρει αυτό ο φοιτητής θα πρέπει στο αρχικό στάδιο να κάνει
προσεκτική ανασκόπηση της υπάρχουσας σχετικής, ξενόγλωσσης ως επί το πλείστον,
βιβλιογραφίας, ώστε βασιζόµενος σε ευρήµατα και συµπεράσµατα προηγούµενων
µελετητών και ερευνητών να στηρίξει το ερώτηµα της ∆Ε και να τεκµηριώσει στη
συνέχεια τα δικά του ευρήµατα (Cohen & Manion, 1994). Αντί για αυτό οι
περισσότεροι φοιτητές, πιεσµένοι συνήθως από τις ηµεροµηνίες κατάθεσης των
προτάσεών τους και πολλές φορές χωρίς να έχουν προλάβει να συνεργαστούν µε τον
επιβλέποντα καθηγητή, ορίζουν το πρόβληµα και το σκοπό της ∆Ε, χωρίς
προηγουµένως να έχουν βεβαιωθεί για την ύπαρξη της σχετικής βιβλιογραφίας που
θα στηρίξει την εργασία τους. Αλλά και όταν επικοινωνήσουν και συνεργαστούν µε
τον επιβλέποντα αρκετοί αρνούνται να δεχτούν ότι το θέµα που επέλεξαν δεν έχει τις
προϋποθέσεις για να ολοκληρωθεί και εµµένουν στις αρχικές απόψεις τους
φοβούµενοι ίσως ότι είναι αργά για αναζήτηση άλλου θέµατος.
IV. Θέµα σύµφωνο µε τις δυνατότητες του φοιτητή
Το κριτήριο που δεν λαµβάνουν συνήθως υπόψη τους οι φοιτητές στην επιλογή του
θέµατος, σχετίζεται µε τη διερεύνηση της δυνατότητας να υλοποιηθεί η εργασία τους
στο χρόνο που διαθέτουν για την εκπόνησή της. Επίσης µερικές φορές δεν διερευνούν
αν έχουν πρόσβαση στις κατάλληλες πηγές από τις οποίες θα αντλήσουν πληροφορίες
και δεδοµένα για την εκπόνηση της εργασίας τους (Faulknr et al, 1999). ∆εν έχουν
συνειδητοποιήσει τη σηµασία τού να επιλέξουν θέµα εφικτό και πραγµατοποιήσιµο,
να είναι δηλαδή µέσα στις δικές τους δυνατότητες. ∆ιατυπώνουν π.χ ως ερευνητικό
πρόβληµα τη διερεύνηση των απόψεων των αποφοίτων ενός µεταπτυχιακού εξ
αποστάσεως προγράµµατος, ως προς την αξιολόγησή τους στις τελικές γραπτές
εξετάσεις. ∆εν έχουν όµως αναρωτηθεί αν θα καταφέρουν να έχουν πρόσβαση και
επικοινωνία µε τους φοιτητές αυτούς που ήδη έχουν αποφοιτήσει και πόσο
χρονοβόρα θα είναι αυτή η διαδικασία.
V. Συµβολή στην ανάπτυξη µελλοντικής έρευνας
Το τελευταίο κριτήριο, δηλαδή η συµβολή της ∆Ε στην ανάπτυξη νέων ερευνητικών
περιοχών και η προετοιµασία του «εδάφους» για άλλους ερευνητές, είναι εξ ίσου
σηµαντικό µε τα προηγούµενα, αλλά λίγοι µόνο φοιτητές το λαµβάνουν υπόψη κατά
την επιλογή του θέµατος. Ο λόγος είναι ότι στο στάδιο της έναρξης της ∆Ε οι
περισσότεροι φοιτητές δεν έχουν την κατάλληλη εµπειρία να προβλέψουν την
συνέχεια της εργασίας τους και να προετοιµάσουν το δρόµο για µελλοντικές έρευνες.
Κατά τη διάρκεια όµως της εκπόνησης της ∆Ε, µέσα από την λεπτοµερή και σε βάθος
ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και την επεξεργασία των ευρηµάτων σε πολλές
περιπτώσεις διαγράφεται ένα ή περισσότερα ερωτήµατα που µπορούν να
αποτελέσουν θέµα για µελλοντική έρευνα.
Υποδείξεις για τη διατύπωση ερευνητικού προβλήµατος ∆Ε στη ΘΕ ΕΚΠ65
Ας έρθουµε τώρα στη θέση του φοιτητή που αναζητά θέµα για τη ∆Ε στην ΘΕ
ΕΚΠ65 ή σε άλλες σχετικές ΘΕ του ΕΑΠ. Γνωρίζει τα παραπάνω κριτήρια για την
επιλογή του θέµατος, αλλά πως θα ενεργήσει για να εντοπίσει το κατάλληλο θέµα;
Όποιος έχει περάσει από τη φάση αυτή είτε ως φοιτητής είτε ως επιβλέπων
καθηγητής, γνωρίζει ότι δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Ιδιαίτερα για τον άπειρο
φοιτητή είναι από τις πιο αγχογόνους εµπειρίες στον συνολικό προγραµµατισµό και
στην εκπόνηση της ∆Ε. Το θετικό όµως σηµείο της περιπλάνησης και αναζήτησης
Open Education - The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology
Volume 4, Number 1, 2008 / Section one. © Open Education ISSN: 1791-9312
________________________________________________________________________________________________________________
του θέµατος είναι ότι ο φοιτητής έχει την µοναδική ευκαιρία όχι µόνο να αποκτήσει
έναν σηµαντικό όγκο γνώσεων, αλλά και να µάθει να βλέπει και να διακρίνει τα
ερευνητικά ζητήµατα µέσα από ευρύτερους θεωρητικούς και πρακτικούς
προβληµατισµούς.
∆εν υπάρχει µία συγκεκριµένη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί πιστά
και να οδηγήσει το φοιτητή κατευθείαν στο ζητούµενο, αλλά γενικές µόνο υποδείξεις
µπορούν να διευκολύνουν την αναζήτηση αυτή. Στο πρώτο στάδιο ο φοιτητής ξεκινά
µε την αναζήτηση γενικών ερευνητικών προβληµάτων, που σχετίζονται µε τα
ευρύτερα θεµατικά πεδία της ΘΕ ΕΚΠ65 που ανακοινώνονται στην έναρξη της ∆Ε
πριν την κατάθεση των προτάσεων των φοιτητών στο ΕΑΠ. Τα θεµατικά αυτά πεδία
περιλαµβάνουν ενδεικτικά θεµατικά υποπεδία που είναι επίσης γενικά και στοχεύουν
να κατευθύνουν και να βοηθήσουν την τελική επιλογή του θέµατος και σε καµία
περίπτωση δεν µπορούν να αποτελέσουν συγκεκριµένο ερευνητικό πρόβληµα.
Ένας αποτελεσµατικός τρόπος για αναζήτηση γενικών προβληµάτων είναι µια
σύντοµη περιήγηση της βιβλιογραφίας που σχετίζεται µε την ανοικτή και εξ
αποστάσεως εκπαίδευση. Επειδή ο σκοπός αυτής της βιβλιογραφικής επισκόπησης
είναι η αναζήτηση ιδεών πρέπει να γίνει σύντοµα σε όσο το δυνατόν µεγαλύτερο
εύρος. Η βιβλιογραφία θα πρέπει να διερευνηθεί σε βάθος στη συνέχεια, µετά τη
διατύπωση του ερευνητικού προβλήµατος της ∆Ε. Η ευρύτερη βιβλιογραφική
επισκόπηση µπορεί να γίνει σε προτεινόµενα βιβλία και σε έντυπα ή ηλεκτρονικά
περιοδικά της ΘΕ ΕΚΠ65. Χρήσιµη είναι µια γρήγορη µατιά στο τέλος
ολοκληρωµένων διπλωµατικών εργασιών (κατά προτίµηση των καλύτερων) ή ακόµα
καλύτερα στο τέλος διεθνών διδακτορικών διατριβών, επειδή δυστυχώς στην
ελληνική βιβλιογραφία οι διατριβές στο γνωστικό αντικείµενο της ΑεξΑΕ είναι
ελάχιστες. Μια πλούσια πηγή ιδεών είναι οι ηµερίδες, οι διαλέξεις, τα σεµινάρια και
κυρίως οι ερευνητικές εργασίες και οι ανακοινώσεις των συνεδρίων και των θερινών
σχολείων της ΑεξΑΕ, στις οποίες υπάρχουν νύξεις για γενικά ερωτήµατα και
προβληµατισµούς. Το έναυσµα για τη διατύπωση γενικών ερωτηµάτων µπορεί να
δοθεί από οποιοδήποτε τµήµα της εργασίας ή του άρθρου που µελετά ο φοιτητής, από
την περίληψη, τους τίτλους, τα περιεχόµενα, τις έννοιες κλειδιά, τα συµπεράσµατα
κ.λ.π.
Σε µερικές περιπτώσεις η αναζήτηση και καταγραφή γενικών προβληµάτων,
µπορεί να ξεκινήσει από ένα υπαρκτό πρόβληµα, από µία απορία ή κάποιο κενό στην
ήδη αποκτηθείσα γνώση, από κάποιες αλληλοσυγκρουόµενες απόψεις και θεωρίες,
από µία αµφισβητούµενη πρακτική κ.λπ. Ακόµα και οι συζητήσεις µε συµφοιτητές
και διδάσκοντες για θέµατα της ΑεξΑΕ µπορεί να αποτελέσουν πηγή
προβληµατισµών π.χ. ένας γενικός προβληµατισµός µπορεί να ξεκινήσει από
ζητήµατα για τα οποία εκφράζονται παράπονα ή υπάρχει µια έκδηλη δυσαρέσκεια
πολλών. Η ευκολία εύρεσης γενικών ερωτηµάτων εξαρτάται επίσης και από τα
ατοµικά εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά του φοιτητή, όπως την ειδικότερη
επιστηµονική του κατάρτιση, την εµπειρία του, την ερευνητική του και διεισδυτική
του διάθεση, την αναλυτική και κριτική του ικανότητα και πολλές φορές και από τη
διαίσθησή του.
Αφού λοιπόν ο φοιτητής καταγράψει µερικούς γενικούς ερευνητικούς
προβληµατισµούς σε ένα ή περισσότερα θεµατικά πεδία της ΑεξΑΕ, επιλέγει έναν
από αυτούς µε κριτήριο τα ενδιαφέροντά του, την σηµαντικότητα και την δυνατότητα
πρόσβασης στη σχετική βιβλιογραφία. Είναι δυνατόν ένα ερευνητικό πρόβληµα να
ταιριάζει πολύ στις προσωπικές ή επαγγελµατικές προτιµήσεις και δυνατότητες ενός
φοιτητή και να µην «συγκινεί» καθόλου έναν άλλο φοιτητή.
Open Education - The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology
Volume 4, Number 1, 2008 / Section one. © Open Education ISSN: 1791-9312
________________________________________________________________________________________________________________
Ο φοιτητής θα πρέπει να προχωρήσει στη συνέχεια πολύ προσεκτικά στο
δεύτερο στάδιο που είναι η σαφής οριοθέτηση του ερευνητικού προβλήµατος. Ο
φοιτητής προχωρεί από το γενικό στο ειδικό ακολουθώντας για την επιλογή και
διατύπωση του ερευνητικού ερωτήµατος της ∆Ε τη µορφή της ανεστραµµένης
πυραµίδας (Παρασκευόπουλος, 1993). Προσπαθεί να διατυπώσει όσο το δυνατόν πιο
συγκεκριµένο και σαφές το ερευνητικό ερώτηµα της ∆Ε, ώστε να είναι δυνατόν να
απαντηθεί µε µία ερευνητική µέθοδο. Για να το επιτύχει αυτό εξετάζει και αναλύει το
γενικό πρόβληµα που έχει επιλέξει, από όλες τις πλευρές του και προσπαθεί να
εντοπίσει τις παραµέτρους που το επηρεάζουν. Από τις διαφορετικές πλευρές και τις
παραµέτρους αυτές επιλέγει µερικές µόνο και διατυπώνει πλέον συγκεκριµένο
ερευνητικό ερώτηµα σύµφωνα µε τα κριτήρια που αναφέρθηκαν στην προηγούµενη
ενότητα. Μια ενδεικτική σταδιακή πορεία διατύπωσης ερευνητικού προβλήµατος στα
πλαίσια της ΘΕ ΕΚΠ65, παρουσιάζεται στο παρακάτω παράδειγµα.
Ενδεικτικό παράδειγµα διαδικασίας διατύπωσης ερευνητικού προβλήµατος
Ένας φοιτητής ολοκληρώνοντας τις 4 ΘΕ του προγράµµατος ΕΚΠ και έχοντας
διδαχθεί και βιώσει τη διαδικασία της αξιολόγησης, προβληµατίζεται για τον τρόπο
και τη σηµασία της στην εξ αποστάσεως εκπαιδευτική διαδικασία. Το θέµα της
αξιολόγησης άπτεται των ενδιαφερόντων του, αφού ως εκπαιδευτικός έρχεται πολλές
φορές αντιµέτωπος µε αυτή τη διαδικασία. Εξάλλου το πρόβληµα της αξιολόγησης
είναι επίκαιρο και σηµαντικό. Επιλέγει λοιπόν το θεµατικό υποπεδίο της ΑεξΑΕ µε
τίτλο «Η αξιολόγηση της διδακτικής πράξης». Ο φοιτητής αυτός είχε το έναυσµα για
την επιλογή του θέµατος από την εµπειρία του και δεν χρειάστηκε να αναζητήσει
εναλλακτικούς γενικούς προβληµατισµούς από άλλες πηγές. Θα πρέπει όµως να
προχωρήσει προσεκτικά στην διατύπωση του ερευνητικού ερωτήµατος της ∆Ε, αφού
η διερεύνηση της αξιολόγησης της διδακτικής πράξης είναι ένα ζήτηµα σύνθετο και
γενικό.
Ο φοιτητής βρίσκεται στη βάση της ανεστραµµένης πυραµίδας και θα πρέπει
να φτάσει στην κορυφή της αναλύοντας σταδιακά τις παραµέτρους της αξιολόγησης.
Η έρευνα αφορά γενικά τα ανοικτά και εξ αποστάσεως συστήµατα, αλλά ο φοιτητής
την ειδικεύει περισσότερο επιλέγοντας το ΕΑΠ και ειδικότερα το συγκεκριµένο
πρόγραµµα του ΕΑΠ «Σπουδές στην Εκπαίδευση» και τη συγκεκριµένη ΘΕ ΕΚΠ65.
Η αξιολόγηση όµως της διδακτικής πράξης µπορεί να διερευνηθεί από πολλές
πλευρές, από την πλευρά του διδασκόµενου, του διδάσκοντα κλπ. Τα ενδιαφέροντα
του φοιτητή εστιάζονται στην πλευρά του διδασκόµενου, ποιες είναι δηλαδή οι
απόψεις των φοιτητών της ΘΕ ΕΚΠ65 για την αξιολόγηση της διδακτικής πράξης.
Αλλά και οι παράµετροι της αξιολόγησης της διδακτικής πράξης είναι διαφορετικές
όπως η αξιολόγηση των διδασκοµένων, του εκπαιδευτικού υλικού, των διδασκόντων,
των ΟΣΣ κ.λ.π. Ο φοιτητής πλησιάζει στην κορυφή της πυραµίδας και µε βάση τις
προτιµήσεις και τα ενδιαφέροντά του επιλέγει την αξιολόγηση των διδασκόµενων.
Από ποια σκοπιά όµως θα εξεταστεί η αξιολόγηση των διδασκοµένων;
Με βάση τη µελέτη της βιβλιογραφίας ο φοιτητής επιλέγει να διερευνήσει τη
επίδραση της αξιολόγησης των φοιτητών στην µαθησιακή τους πορεία. ∆ιερευνώντας
ακόµα περισσότερο το πεδίο ο φοιτητής έχει να επιλέξει ανάµεσα στη διαµορφωτική
αξιολόγηση των φοιτητών µέσω των γραπτών εργασιών, την τελική αξιολόγηση
µέσω των τελικών εξετάσεων ή τη συνολική αξιολόγηση που περιλαµβάνει και τα
δύο είδη. Από τη σύντοµη βιβλιογραφική επισκόπηση που προηγήθηκε ο φοιτητής
ανακάλυψε ότι η αξιολόγηση µέσω των γραπτών εργασιών έχει µερικώς διερευνηθεί.
Συνεκτιµώντας λοιπόν το γεγονός αυτό, το χρόνο και τις δυνατότητές του ο φοιτητής
καταλήγει στην κορυφή της πυραµίδας που είναι το ειδικό πλέον ερευνητικό
Open Education - The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology
Volume 4, Number 1, 2008 / Section one. © Open Education ISSN: 1791-9312
________________________________________________________________________________________________________________
πρόβληµα της ∆Ε. «ποιες είναι οι απόψεις των φοιτητών της ΘΕ ΕΚΠ65 του
µεταπτυχιακού προγράµµατος ΕΚΠ του ΕΑΠ για την επίδραση της διαδικασίας της
συνολικής αξιολόγησής τους µέσω των γραπτών εργασιών και των τελικών
εξετάσεων στην µαθησιακή τους πορεία».
Συµπεράσµατα
Τελειώνοντας αυτή την εργασία που στηρίχτηκε κυρίως σε εµπειρίες
διδασκόντων που επιβλέπουν ∆Ε στη ΘΕ ΕΚΠ65 και αφορά την διαδικασία επιλογής
θέµατος και τη διατύπωση του ερευνητικού προβλήµατος µιας ∆Ε,
ανακεφαλαιώνονται τα σηµαντικότερα σηµεία και δίνονται συνοπτικά οι παρακάτω
υποδείξεις. Για να επιλέξει ένας φοιτητής κατάλληλο θέµα για την διπλωµατική του
εργασία προσπαθεί να εντοπίσει ένα προς διερεύνηση πρόβληµα που θα συνεισφέρει
στη ΘΕ ΕΚΠ65 από ένα θεµατικό πεδίο του ενδιαφέροντός του. Στη συνέχεια,
ανατρέχει στη σχετική βιβλιογραφία µε σκοπό αφενός µεν να διαπιστώσει αν το
πρόβληµα αυτό έχει διερευνηθεί, αφετέρου αν η βιβλιογραφία παρέχει το απαραίτητο
θεωρητικό πλαίσιο για να τεκµηριώσει το ερώτηµά του. ∆ιατυπώνει κατάλληλα το
ερευνητικό πρόβληµα-ερώτηµα της εργασίας του, ώστε να είναι σαφές και όσον το
δυνατόν πιο ειδικό και συγκεκριµένο ακολουθώντας τη διαδικασία της
ανεστραµµένης πυραµίδας. Εντοπίζει τη σηµασία του θέµατος και κυρίως διερευνά
αν η απάντηση στο ερώτηµα της εργασίας θα συνεισφέρει στη ΘΕ ΕΚΠ65. Τέλος
προσπαθεί να προετοιµάσει το ερευνητικό έδαφος για µελλοντικές έρευνες.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Cohen, L. και Manion, L. (1994) “Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνα”, Αθήνα, Μεταίχµιο.
Faulknr,D. Swann,I.Sarer,S. Bird,M. Carty, J. (1999) “Εξέλιξη του Παιδιού στο κοινωνικό περιβάλλον.
Εγχειρίδιο µεθοδολογίας”, Πάτρα, Ε.Α.Π.
Παρασκευόπουλος, Ι. (1993) “Μεθοδολογία επιστηµονικής έρευνας”, Αθήνα
