Ανακτήθηκε από e-diktyo
Το παρόν κείμενο παρουσιάζει το Ελεύθερο Λογισμικό/Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ), την υιοθέτηση του από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε επίπεδο διοικητικών υπηρεσιών και εκπαιδευτικών συστημάτων και αναλύει τους λόγους για τους οποίους το ΕΛ/ΛΑΚ είναι σημαντικό για την εκπαίδευση.
Το ΕΛ/ΛΑΚ είναι σημαντικό για τέσσερις κυρίως λόγους: ελευθερίας, χαρακτηριστικών, διάδοσης και μοντέλου ανάπτυξης.
#1. Ελευθερία. Το ΕΛ/ΛΑΚ χαρακτηρίζεται από τέσσερα θεμελιώδη επίπεδα ελευθερίας τα οποία προσδιορίζονται από τις άδειες διαμέσου των οποίων το διανέμεται. Οι άδειες αυτές δίνουν στο χρήστη του λογισμικού: (α) ελευθερία για την εκτέλεση του λογισμικού για οποιοδήποτε σκοπό, (β) ελευθερία για τη μελέτη του τρόπου λειτουργίας του λογισμικού και προσαρμογής του στις εκάστοτε ανάγκες, (γ) ελευθερία για τη βελτίωση του λογισμικού και διανομή των βελτιώσεων στην κοινότητα και (δ) ελευθερία για την επαναδιανομή του λογισμικού κατά βούληση ...
#2. Χαρακτηριστικά-Δυνατότητες. Πολλά λογισμικά τύπου ΕΛ/ΛΑΚ έχουν αποδείξει την υπεροχή τους σε σχέση με τα αντίστοιχα ιδιόκτητα λογισμικά . Σε κάποιους τομείς τα λογισμικά τύπου ΕΛ/ΛΑΚ κατέχουν είτε την πρώτη θέση είτε μεγάλο μέρος της αγοράς π.χ.:
• διακομιστές παγκόσμιου ιστού: Apache
• διακομιστές ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: Sendmail
• λειτουργικά συστήματα διακομιστών παγκόσμιου ιστού: GNU/Linux
• διακομιστές βάσεων δεδομένων: MySQL
• φυλλομετρητές παγκόσμιου ιστού: Mozilla Firefox
Σε άλλες περιπτώσεις, το μερίδιο της αγοράς που κατέχουν αυξάνεται σημαντικά όπως π.χ.
• λειτουργικά συστήματα επιτραπέζιων υπολογιστών: GNU/Linux
• σουίτες εφαρμογών γραφείου: OpenΟffice .
Παράλληλα, το ΕΛ/ΛΑΚ προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα σε σχέση με το ιδιόκτητο λογισμικό όπως: απόδοση, αξιοπιστία, ασφάλεια, κόστος, άδειες χρήσης, προσαρμογή, παραμετροποίηση, κλιμάκωση, διαλειτουργικότητα και απεξάρτηση από εταιρείες.
#3. Διάδοση. Ο ρυθμός διάδοσης ΕΛ/ΛΑΚ είναι μεγάλος, τόσο σε επίπεδο λογισμικού συστήματος όσο και σε επίπεδο λογισμικού εφαρμογών. Το ενδιαφέρον που υπάρχει τα τελευταία χρόνια είναι τόσο εταιρικό όσο και κυβερνητικό. Αναφορικά με το πρώτο, πολλές εταιρίες χρησιμοποιούν ΕΛ/ΛΑΚ τόσο για εφαρμογές μεγάλης κλίμακας όσο και για εφαρμογές ζωτικής σημασίας για την επιχειρηματική τους δραστηριότητα (π.χ. το GNU/Linux ως λειτουργικό σύστημα στους διακομιστές των εταιριών Google και Amazon) ενώ άλλες εταιρίες όχι μόνο υιοθετούν το ΕΛ/ΛΑΚ αλλά επενδύουν σημαντικά συνεισφέροντας ενεργά στην ανάπτυξη του (π.χ. Google, Sun, IBM). Αναφορικά με το δεύτερο, πολλές κυβερνήσεις αλλά και τοπικές αρχές υιοθετούν το ΕΛ/ΛΑΚ σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα.
#4. Μοντέλο ανάπτυξης.
Το ΕΛ/ΛΑΚ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω του μοντέλου ανάπτυξης του. Ενώ αρχικά το ΕΛ/ΛΑΚ εμφανίστηκε ως μοντέλο ανάπτυξης λογισμικού, στην πορεία εξελίχτηκε σε ένα φαινόμενο που είχε πολλαπλές επιδράσεις . Η σημασία του ΕΛ/ΛΑΚ προκύπτει από το γεγονός ότι οι συνεργατικές ιδέες και αρχές που χαρακτηρίζουν την ανάπτυξη του μπορούν να εφαρμοστούν, επί της αρχής, σε οποιαδήποτε μορφή συνεργασίας και ανεξαρτήτως του αντικειμένου της .
ΕΛ/ΛΑΚ & Ευρωπαϊκή Ένωση
H επίσημη πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) συνιστά την υιοθέτηση του ΕΛ/ΛΑΚ σε όλες τις περιπτώσεις που μπορεί να προκύψει όφελος από τη χρήση του και την αντιμετώπιση του επί ίσοις όροις με το ιδιόκτητο λογισμικό. Η σημαντική επένδυση στο ΕΛ/ΛΑΚ εκ μέρους της ΕΕ αποτελεί στρατηγική επιλογή προκειμένου να καταστεί η ΕΕ η πιο ανταγωνιστική οικονομία της γνώσης μέχρι το 2010 .
Κάποιες χώρες (π.χ. Ισπανία, Γαλλία) έχουν προχωρήσει σημαντικά στην υιοθέτηση ΕΛ/ΛΑΚ ενώ σε άλλες χώρες (π.χ. Μεγάλη Βρετανία) οι κυβερνήσεις συστήνουν πλέον τη χρησιμοποίηση ΕΛ/ΛΑΚ στις περιπτώσεις που αποτελεί την πιο συμφέρουσα λύση. Ειδικότερα, στην Ισπανία πολλές διοικητικές υπηρεσίες σε εθνικό αλλά και τοπικό χρησιμοποιούν αποκλειστικά ΕΛ/ΛΑΚ. Στη Γαλλία το 2008 ένα τμήμα της αστυνομίας εγκατέστησε το λειτουργικό σύστημα GNU/Linux στους 70.000 υπολογιστές της. Μικρότερης κλίμακας κινήσεις γίνονται και σε άλλες χώρες σε τοπικό κυρίως επίπεδο (π.χ. ο δήμος του Μονάχου έχει υιοθετήσει ΕΛ/ΛΑΚ ήδη από το 2001, ο δήμος του Amsterdam έχει πρόσφατα αναπτύξει αντίστοιχα σχέδια κτλ ).
Σε αντίθεση με την επίσημη πολιτική της ΕΕ η οποία είναι σαφώς υπέρ του ΕΛ/ΛΑΚ, η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε στις 1 Φεβρουαρίου 2006 στη σύναψη στρατηγικής συνεργασίας με την εταιρεία λογισμικού Microsoft. Η συμφωνία προβλέπει μεταξύ άλλων ίδρυση κέντρου καινοτομίας, επιμόρφωση σε ψηφιακές γνώσεις, συνεργασία με πανεπιστήμια, εκπαίδευση για ανάπτυξη δεξιοτήτων ΤΠΕ σε στελέχη της εκπαίδευσης, κέντρα ανάπτυξης δεξιοτήτων τεχνολογίας σε νέους και ενήλικες με περιορισμένους πόρους, δύο πιλοτικά έργα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, εκπαίδευση προσωπικού που θα υποδείξει η κυβέρνηση σε πλέον προϊόντα λογισμικού της Microsoft από πιστοποιημένους συνεργάτες, προνομιακούς οικονομικούς όρους για την αγορά λογισμικού και εξασφάλιση δωρεάν απόκτησης όλων των νέων εκδόσεων λογισμικού της Microsoft για τρία χρόνια. Παρά τις έντονες αντιδράσεις που διατυπώθηκαν από πολιτικά κόμματα, άλλους φορείς και κοινότητες χρηστών ΕΛ/ΛΑΚ, δυστυχώς η κυβέρνηση προχώρησε στις 29 Ιανουαρίου 2008 σε ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου στη Βουλή. Μάλιστα, ο τέως υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών απαντώντας στη Βουλή σε σχετική ερώτηση του κ. Λεβέντη για τη συμφωνία δημοσίου-Microsoft απάντησε ως εξής:
“...νομίζω ότι πίσω από αυτές τις απόψεις σας κρύβεται και μια αντίληψη η οποία αν υιοθετηθεί, θα καταδικάσει τη χώρα στην ψηφιακή υπανάπτυξη για πάρα πολλά χρόνια, διότι όλοι ξέρουμε ότι το ελεύθερο λογισμικό έχει πολύ περιορισμένες εφαρμογές και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο ευρέως όσο άλλο λογισμικό”
Δεδομένου του ιστορικού της εν λόγω εταιρείας και των πρακτικών που έχει ακολουθήσει επανειλημμένα στο παρελθόν, είναι βέβαιο πως η σύναψη στρατηγικής συνεργασίας θα έχει ως αποτέλεσμα ακριβώς την “ψηφιακή υπανάπτυξη” την οποία διατείνεται ο κ. υπουργός πως η χώρα προσπαθεί να αποφύγει. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη στιγμή που η ΕΕ προωθεί το ΕΛ/ΛΑΚ και πολλές άλλες χώρες εντός και εκτός ΕΕ επενδύουν σε αυτό, είτε υιοθετώντας λύσεις τύπου ΕΛ/ΛΑΚ είτε χρηματοδοτώντας την ανάπτυξη του, η χώρα μας προσχωρώντας στο βασίλειο της Microsoft πρωτοτυπεί παγκοσμίως. Εάν η πραγματική επιδίωξη ήταν η ψηφιακή ανάπτυξη, η κυβέρνηση θα είχε επιλέξει καταρχήν να απεγκλωβιστεί από την Microsoft και όχι μόνο να υιοθετήσει το ΕΛ/ΛΑΚ στον ευρύτερο δημόσιο τομέα αλλά να επενδύσει στην ανάπτυξη του δημιουργώντας ένα νέο τομέα προϊόντων και υπηρεσιών λογισμικού.
ΕΛ/ΛΑΚ και εκπαίδευση
Οι ΤΠΕ αποτελούν σήμερα ένα βασικό εργαλείο για την εκπαιδευτική πρακτική όπως προβλέπεται από το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών. Δεδομένου ότι το ΕΛ/ΛΑΚ αποτελεί πλέον μια σημαντική συνιστώσα του διαθέσιμου λογισμικού και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην εκπαιδευτική πρακτική για την υποστήριξη της διδασκαλίας-μάθησης.
Το ΕΛ/ΛΑΚ υιοθετείται στα εκπαιδευτικά συστήματα κάποιων χωρών της ΕΕ. Στην Ισπανία, πολλές περιφέρειες (Extremadura, Andalucia, Valencia) έχουν όχι μόνο στραφεί προς το ΕΛ/ΛΑΚ αλλά μάλιστα έχουν αναπτύξει-προσαρμόσει δικές τους διανομές GNU/Linux. Κάποιες από τις περιφέρειες χρησιμοποιούν αποκλειστικά ΕΛ/ΛΑΚ σε όλους τους υπολογιστές των σχολείων τους (π.χ. Extremadura). Στο Παρίσι το 2007 οι εκπαιδευτικές αρχές της πόλης έδωσαν σε όλους τους μαθητές λυκείου και τους καθηγητές τους μνήμες USB Flash στις οποίες ήταν διαθέσιμες εφαρμογές ΕΛ/ΛΑΚ όπως π.χ. OpenOffice, Mozilla Firefox και VLC. Επίσης, πρόσφατη μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ προτείνει να αποφεύγεται το μονοπώλιο ιδιόκτητου λογισμικού στα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών της ΕΕ .
Στην Ελλάδα το ΕΛ/ΛΑΚ έχει χρησιμοποιηθεί εκτεταμένα την τελευταία δεκαετία κυρίως σε επίπεδο υποδομών ως λογισμικό συστήματος και εφαρμογών στους διακομιστές του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου. Πρόσφατα προτείνεται και η χρήση του GNU/Linux ως εναλλακτικό λειτουργικό σύστημα στα Σχολικά Εργαστήρια Πληροφορικής της Β/Θμιας Επαίδευσης .
Η σημασία του ΕΛ/ΛΑΚ
Η σημασία του ΕΛ/ΛΑΚ για την εκπαίδευση μπορεί να προσδιοριστεί σε δύο επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο αφορά το λογισμικό αυτό καθαυτό και τα συναφή χαρακτηριστικά του και ότι αυτά συνεπάγονται:
• επιδόσεις, ασφάλεια, σταθερότητα, αξιοπιστία, προσαρμογή, κλιμάκωση και διαλειτουργικότητα
• δυνατότητα αξιοποίησης παλιότερου υλικού (π.χ. Linux Terminal Server Project)
• μηδενικό κόστος προμήθειας λογισμικού και απεριόριστος αριθμός αδειών χρήσης
• ανεξαρτησία και απεξάρτηση από εταιρείες λογισμικού, ιδιόκτητα φορμά κτλ
Το δεύτερο επίπεδο αφορά κυρίως με ένα νέο μοντέλο κοινωνικής πρακτικής το οποίο έχει επιπτώσεις σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και, αναπόφευκτα, στην εκπαίδευση. Το μοντέλο αυτό αφορά τη λογική της συνεργατικής ανάπτυξης και μοιράσματος ψηφιακού υλικού και από μαθησιακή άποψη είναι συμβατό με τη θεωρία του εποικοδομισμού.
Παρότι εκ πρώτης όψεως το ΕΛ/ΛΑΚ αφορά κώδικα, στην πραγματικότητα αφορά πολύ περισσότερα. Όπως επισημαίνει ο O'Reilly (2005), το ΕΛ/ΛΑΚ αποτελεί κάτι περισσότερο από κώδικα: συνιστά μια πρακτική που ανοίγει νέους τομείς για επιστημονική και οικονομική δραστηριότητα. Οι επιπτώσεις του ΕΛ/ΛΑΚ είναι σημαντικές και αφορούν κυρίως την ανάπτυξη μιας κουλτούρας ανοικτού περιεχομένου (open source culture) στα πρότυπα της υπάρχουσας κουλτούρας ανοικτού κώδικα (open source code). Ο Lessig (2005) υποστηρίζει ότι τα ζητήματα του ελεύθερου λογισμικού και του λογισμικού ανοικτού κώδικα δεν είναι απλώς τεχνικά ζητήματα που αφορούν την αποτελεσματικότητα του κώδικα αυτού καθαυτού. Αντίθετα, υποστηρίζει ότι τα ζητήματα που σχετίζονται με το ΕΛ/ΛΑΚ είναι ζητήματα που άπτονται μιας ελεύθερης και ανοικτής κοινωνίας - όπως ακριβώς π.χ. ισχύει στην περίπτωση των δρόμων, των πεζοδρομίων, των πάρκων, των κλασικών έργων της λογοτεχνίας κτλ τα οποία ανήκουν σε όλους.
Η επίδραση του ΕΛ/ΛΑΚ δεν γίνεται πουθενά πιο ορατή από ότι στην περίπτωση μετάβασης από την πρώτη στη δεύτερη γενιά του Παγκόσμιου Ιστού. Καθότι η δεύτερη γενιά του Παγκόσμιου Ιστού (Web 2.0) βασίζεται ως λογική στο μοντέλο ανάπτυξης του ΕΛ/ΛΑΚ οι πρακτικές του Web 2.0 έχουν τις απαρχές τους στις πρακτικές του ΕΛ/ΛΑΚ. Η μεγάλη διάδοση του υπηρεσιών Web 2.0 βασίζεται ακριβώς σε αυτό το μοντέλο της συνεργασίας μεταξύ χρηστών για την παραγωγή ψηφιακού περιεχομένου και το μοίρασμα του (βλ. π.χ. Wikipedia, YouTube, Flickr κτλ). Η βασική διαφοροποίηση της πρώτης (Web 1.0) από τη δεύτερη γενιά (Web 2.0) του παγκόσμιου ιστού έγκειται στη συμμετοχή των χρηστών οι οποίοι και προσδίδουν προστιθέμενη αξία. Η δεύτερη γενιά του παγκόσμιου ιστού έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει σημαντικά πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η επιτυχία του Web 2.0 υπήρξε τόσο μεγάλη που άλλαξαν τα δεδομένα σε πολλά επίπεδα. Το μοντέλο εργασίας που χαρακτηρίζει το ΕΛ/ΛΑΚ διαμόρφωσε ήδη τη δεύτερη γενιά του Παγκόσμιου Ιστού και έχει αρχίσει να επιδρά και σε άλλους τομείς όπως π.χ. τις επιχειρήσεις (Enterprise 2.0 και Office 2.0). Νέες πρακτικές όπως είναι το wikinomics (σε αντιδιαστολή με το economics) και το crowdsourcing προσελκύουν ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον καθώς οι επιχειρήσεις προσπαθώντας να αυξήσουν την παραγωγικότητα τους εμπλέκοντας πιο ενεργά το ανθρώπινο δυναμικό τους στη διαδικασία παραγωγής για να προωθήσουν τη συνεργασία και την καινοτομία.
Όπως είναι φυσικό, η εκπαίδευση δεν έμεινε ανεπηρέαστη από τις εξελίξεις αυτές. Γίνεται σήμερα λόγος για τη δεύτερη γενιά της εκπαίδευσης (Education 2.0), σχολείου (School 2.0), τάξης (Classroom 2.0) και εν γένει τη δεύτερη γενιά μάθησης (Learning 2.0). Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις το 2.0 υποδηλώνει μια νέα λογική μάθησης η οποία προϋποθέτει εξ ορισμού τη συμμετοχή των μαθητών και τη μεταξύ τους συνεργασία. Στην περίπτωση αυτή οι μαθητές δεν ''καταναλώνουν'' απλώς περιεχόμενο το οποίο έχει αναπτυχθεί από ειδικούς ή άλλους φορείς αλλά παράλληλα αναπτύσσουν οι ίδιοι περιεχόμενο σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο που μελετάται κάθε φορά. Το συμμετοχικό μοντέλο παραγωγής περιεχομένου αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για τη μετάβαση από την παθητική παρακολούθηση σε πιο εποικοδομιστικού τύπου μάθηση.
Συμπερασματικά, η υιοθέτηση του ΕΛ/ΛΑΚ στην εκπαίδευση παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα. Σε πρώτο επίπεδο η υιοθέτηση αυτή μπορεί να κριθεί με τεχνικούς όρους εξετάζοντας τα σημεία υπεροχής του ΕΛ/ΛΑΚ έναντι του ιδιόκτητου λογισμικού. Σε δεύτερο επίπεδο, η υιοθέτηση του ΕΛ/ΛΑΚ μπορεί να ανοίξει το δρόμο για ένα διαφορετικό τύπο μάθησης, περισσότερο ενεργητικό και ουσιαστικό.
βλ. σχετικά http://www.fsf.org
Chopra, S. & Dexter, S.D. (2008). Decoding Liberation: The Promise of Free and Open Source Software. London: Routledge.
Ghosh, R.A. (2006). Economic impact of FLOSS on innovation and competitiveness of the EU ICT sector. Final Report. MERIT. Last accessed on 28 February 2008, url: http://ec.europa.eu/enterprise/ict/policy/doc/2006-11-20-flossimpact.pdf
Raymond, E.S. (2001). The cathedral and the bazaar. Musings on Linux and open source by an accidental revolutionary. Sebastopol, CA: O'Reilly & Associates.
Lessig, L. (2005). Open code and open societies. In J. Feller, B. Fitzgerald, S.A. Hissam, K.R. Lakhani (Eds). Perspectives on Free and Open Source Software (pp. 349-360). MIT Press.
O'Reilly, T. (2005). The open source paradigm shift. In J. Feller, B. Fitzgerald, S.A. Hissam, K.R. Lakhani (Eds). Perspectives on Free and Open Source Software (pp. 461-481). MIT Press.
Schweik, C.M. (2007). Free/Open source software as a framework for establishing commons in science. In C. Hess & E. Ostrom (Eds). Understanding Knowledge as a Commons: From Theory to Practice (pp. 277-309). Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
Ibid. Bλ. επίσης: http://ec.europa.eu/idabc/en/document/7389/5998
Για αναλυτικές πληροφορίες ως προς την υιοθέτηση του ΕΛ/ΛΑΚ στην ΕΕ βλ. σχετικά τον ιστοχώρο του Open Source Observatory & Repository: http://www.osor.eu
Βλ. σχετικό ιστορικό με επερωτήσεις στη Βουλή: http://www.ffii.gr/ms-gov-agreement. Βλ. επίσης: Μαργαρίτης, Κ. (2006). Microsoft, ελληνικό δημόσιο και ΕΛ/ΛΑΚ. Monthly Review, Απρίλιος: http://macedonia.uom.gr/%7Ekmarg/mr16opensource.pdf
Βλ. πρακτικά της Βουλής: http://www.parliament.gr/ergasies/showfile.asp?file=es060209.txt
Ghosh, R.A. (2006), όπ.π.
http://ts.sch.gr/ts/downloadsDetails.do?action=downloadsDetails&itemId=238811
Το κείμενο σε ηλεκτρονική μορφή βρίσκεται εδώ
