Έτσι η "συμπεριφορική ψυχολογία" έχει δώσει πολλές χρήσιμες πληροφορίες, που εν τέλει ανάγονται σε στρατηγικές, για την μορφή που θα πρέπει να έχει η ανάδραση των εκπαιδευτικών συστημάτων και η ενίσχυση που αυτά παρέχουν προς τον μαθητευόμενο, ώστε να καταστούν πιο αποδοτικά (και εμμέσως να ενισχύσουν τα κίνητρα προς την μάθηση)
Από την άλλη η "γνωσιακή ψυχολογία", έχει προσφέρει αρκετά μεγάλη θεωρητική βάση ως προς τους τρόπους οργάνωσης της διδασκαλίας , ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερη πρόσληψη και διατήρηση γνώσεων και ικανοτήτων...
Η θεωρία της ανάδειξης των κινήτρων μπορεί να συνεργαστεί και με τις δύο προαναφερθείσες θεωρίες:
από την μια αναδεικνύοντας τρόπους κατανόησης των συνθηκών που ωθούν κάποιον στο να προσεγγίσει ή να αποφύγει μια εργασία και από την άλλη αναδεικνύοντας τρόπους επίλυσης του προβλήματος του πώς να καταστήσουμε μια εργασία πιο ενδιαφέρουσα για τον εκπαιδευόμενο.
Εδώ θα μπορούσε να παρατηρηθεί ο σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στην προσπάθεια και την απόδοση. Η προσπάθεια είναι ένας άμεσος ενδείκτης της ύπαρξης κινήτρων. Η απόδοση σχετίζεται μόνο έμμεσα με τα κίνητρα, ενώ αμεσότερα με την ικανότητα και τις ευκαιρίες.
Άλλη μια διάκριση πρέπει να γίνει ανάμεσα στην απόδοση και τις συνέπειες (outcomes). Οι συνέπειες διακρίνονται περαιτέρω σε εγγενείς και εξωγενείς ως προς ένα υποκείμενο [συναισθηματικές αποκρίσεις, κοινωνικές - υλικές ανταμοιβές]. Οι συνέπειες δρουν αναδραστικά ως προς τα μελλοντικά κίνητρα (τουλάχιστον κάτω από αντίστοιχες συνθήκες).
Η θεωρητική βάση για τα κίνητρα στην εκπαίδευση ανήκει στην ευρύτερη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, κατά την οποία η Συμπεριφορά εκλαμβάνεται σαν μια συνάρτηση του Ατόμου και του Περιβάλλοντος.
Σ=F(Α&Π)
Για παράδειγμα η μελέτη της "ενίσχυσης" είναι μια περιβαλλοντική μεταβλητή.
Η θεωρία αυτή είναι μια "μετα-θεωρία", ένα πλαίσιο δηλαδή για την συγκράτηση, μελέτη και ένταξη αντίστοιχων παραμέτρων σε μεθόδους μάθησης και διδασκαλίας.
Συνοπτικά η θεωρία του Κeller ενσωματώνει γνωσιακές και περιβαλλοντικές μεταβλητές σε σχέση με την προσπάθεια, την απόδοση και τις συνέπειες.
Διακρίνει τρεις τύπους επιρροών στον σχεδιασμό διδακτικών προσεγγίσεων:
motivational design (σχεδιασμός κινήτρων)
learning design (μαθησιακός σχεδιασμός)
reinforcement-contingency design (σχεδιασμός ενισχύσεων-αναδράσεων)
Η υπόθεση που γίνεται είναι ότι κάθε διδακτικό γεγονός (είτε είναι ο δάσκαλος σε μία αίθουσα είτε μια προγραμματιστική οντότητα σε έναν υπολογιστή) περιλαμβάνει αυτές τις επιρροές-παραμέτρους.
Μοντέλο σχεδιασμού κινήτρων
Τέσσερις βασικές κατηγορίες "κινητροδοτικών" παραμέτρων που πρέπει να ληφθούν υπ'όψιν κατά την οργάνωση του εκπαιδευτικού υλικού και κατά την επιλογή των μεθόδων που θα χρησιμοποιηθούν
Ενδιαφέρον: Το ενδιαφέρον έχει να κάνει με το αν προκαλείται και διατηρείται η περιέργεια του εκπαιδευόμενου
Σχετικότητα : Η σχετικότητα έχει να κάνει με την αντίληψη του εκπαιδευόμενου για την κάλυψη των προσωπικών αναγκών σε σχέση με την διδασκαλία. Πχ αν ένας πολύ επιθυμητός στόχος γίνεται πιο προσιτος.
Προσδοκία : Η προσδοκία έχει να κάνει με την αντιλαμβανόμενη πιθανότητα επιτυχίας και τον βαθμό στον οποίο αυτή βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο του εκπαιδευόμενου
Ικανοποίηση: Η Ικανοποίηση έχει να κάνει με τον συνδυασμό των εξωτερικών ανταμοιβών με τα εσωτερικής φύσεως κίνητρα και το αν αυτά συμβαδίζουν με τις προβλέψεις του εκπαιδευόμενου.
Πχ αν κάποιος τερματίσει 10ος σε μια τάξη 100 ατόμων, θα αισθανθεί αρκετά ικανοποιημένος. Αν όμως κάποιος που θεωρείται ανταγωνιστής του και κατώτερος σε ικανότητες, τερματίσει 7ος η αντίδραση θα είναι διαφορετική.
2.1 Η έννοια του ενδιαφέροντος
Κάθε μαθησιακή θεωρία περιλαμβάνει κάποια υπόθεση σχετική με το ενδιαφέρον. Ως μεταβλητή κινήτρων το ενδιαφέρον περιλαμβάνει παραμέτρους όπως την περιέργεια και την αφύπνιση.
Περίεργο άτομο
α) αντιδρά θετικά σε νέα, περίεργα, αταίριαστα ή μυστηριώδη στοιχεία στον χώρο του, με το να τα χειριστεί,
β) επιδεικνύει μια ανάγκη γνωριμίας περισσοτέρων πραγμάτων σχετικά με αυτό και το περιβάλλον του,
γ) ανιχνεύει το περιβάλλον αναζητώντας νέες εμπειρίες,
δ) επιμένει στην εξέταση ερεθισμάτων για να μάθει περισσότερα πάνω σε αυτά.
Ιδιότητες των αντικειμένων και των καταστάσεων που προκαλούν περιέργεια: καινοτομία, παράδοξο, πολυπλοκότητα, παραφωνία.
Παράλληλα όμως οι μαθητευόμενοι πρέπει να έχουν την δυνατότητα να εμπλακούν σε δραστηριότητες ανίχνευσης, χειρισμού του περιβάλλοντός τους, έτσι ώστε να συντηρηθεί η περιέργειά τους. Σε αυτό το σημείο πρέπει να γίνει μια διάκριση ανάμεσα στην αντιληπτική περιέργεια (δίνω προσοχή σε κάτι) και την επιστημονική περιέργεια (αναζήτηση πληροφοριών και συμπεριφορά επίλυσης προβλημάτων). Πρέπει να δοθεί προσοχή στις συνέπειες που μπορεί να έχουν οι εκπαιδευόμενοι από την επιδειξη περιέργειας: να εξασφαλιστεί ότι δεν θα "τιμωρηθούν" αν επιδείξουν την συμπεριφορά που επιδιώκουμε από αυτούς.
Η σχέση ανάμεσα στα κίνητρα και την απόδοση έχει την μορφή ανεστραμμένου U. Τα κίνητρα επιτευγμάτων έχουν το βέλτιστο επίπεδο για μετρίας δυσκολίας και ρίσκου εργασίες. Τον ίδιο κανόνα, πιθανότατα, ακολουθούν και οι έννοιες της περιέργειας και της αφύπνισης.
Στο μοντέλο της σχεδίασης κινήτρων, "περισσότερο" από κάτι δεν είναι πάντα επιθυμητό. Ενδιαφέρον δημιουργείται όταν έχουμε ένα απρόσμενο ή ασυνεπές γεγονός ή όταν υπάρχει ένα κενό ανάμεσα στην δεδομένη και την επιθυμητή κατάσταση γνώσης.
Στρατηγική 1η
Για την αύξηση της περιέργειας κάνε χρήση καινούριων, αταίριαστων, αντιφατικών και παράδοξων γεγονότων. Η προσοχή αφυπνίζεται όταν υπάρχει μια ξαφνική μεταβολή στο status quo
Κίνδυνος: αν υπερβάλλεις ως προς την συχνότητα και την πολυπλοκότητα των παρουσιαζόμενων ερεθισμάτων, μπορεί να επιτύχεις το αντίθετο αποτέλεσμα (οι ερωτήσεις που δημιουργούνται δεν θα προλαβαίνουν να απαντηθούν , θα προκληθεί σύγχυση κλπ) Π.χ. παιδιά που παρακολουθούν πολλές ώρες τηλεόραση: δεν υπάρχει χρόνος για επανάληψη της προσδιδόμενης πληροφορίας, για την μεταφορά των στοιχείων από την προσωρινή στην μακροπρόθεσμη μνήμη κλπ. Ζητούμενο η προσεκτική εφαρμογή αυτής της στρατηγικής.
Στρατηγική 2η
Για την αύξηση της περιέργειας κάνε χρήση ανεκδότων και άλλων μηχανισμών που εισάγουν ένα προσωπικό, συναισθηματικό στοιχείο στο στεγνό διανοητικά ή διαδικαστικό μαθησιακό υλικό.
Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται πιο πολύ για το συμπαγές - πρακτικό από το αφηρημένο, και για πραγματικούς ανθρώπους ή γεγονότα από την ανθρωπότητα γενικά ή κάποιες υποθετικές καταστάσεις. Χρήση προσωπικής - μη τυπικής γλώσσας, συμπαγών-πραγματικών ιστοριών, ανεκδοτολογικού υλικού.
Στρατηγική 3η
Για να αφυπνίσεις και να διατηρήσεις την περιέργεια, δώσε στα υποκείμενα την ευκαιρία να μάθουν περισσότερα πάνω σε πράγματα που ήδη γνωρίζουν ή πιστεύουν σε αυτά. Αλλά δώσε τους και μέτριες δόσεις καινούριου και απρόσμενου υλικού.
Αν και εκ πρώτης όψεως μοιάζει να αντιφάσκει, η στρατηγική αυτή στην πραγματικότητα (όπως όλες σχεδόν) απαιτεί την εύρεση της χρυσής τομής για την ορθή εφαρμογή της. πιθανή χρήση: αναλογίες (γνωστό με άγνωστο). Απαιτείται και εδώ ιδιαίτερη προσοχή γιατί μπορεί να προκληθεί σύγχυση σε ένα ακροατήριο από την χρήση μη επιτυχημένων, κουραστικών, τετριμμένων κλπ αναλογιών.
Στρατηγική 4η
Για να αυξήσεις την περιέργεια κάνε χρήση αναλογιών για να μετατρέψεις το παράξενο σε γνώριμο και αντίστροφα.
Πχ synectics: χρησιμοποιήθηκε αυτή η τεχνική στην βιομηχανία και στα R&D για την ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας: παρουσιάζει μια άσχετη αναλογία και απαιτεί την αντιστοίχιση των αταίριαστων στοιχείων.
Στρατηγική 5η
Για να αυξήσεις την περιέργεια καθοδήγησε τους εκπαιδευόμενους σε μια διαδικασία δημιουργίας ερωτήσεων και αναζήτησης.
πχ inquiry teaching: οι εκπαιδευόμενοι μπαίνουν σε μια διαδικασία αναζήτησης της γνώσης ακολουθώντας (ελαφρώς καθοδηγούμενοι) τις ίδιες μεθόδους με αυτές που ακολουθούν οι επιστήμονες ή οι πειθαρχημένοι ερευνητές, όταν αντιμετωπίζουν κάποιο θέμα. Π.χ. αντίθεση με τον τρόπο που διδάσκεται η φυσική στα σχολεία όπου διενεργείται μια σειρά προετοιμασμένων - κονσερβοποιημένων πειραμάτων για να αποδειχθεί αυτό που ισχυρίζεται ο εκπαιδευτής).
Εδώ οι εκπαιδευόμενοι θα θέσουν μόνοι τους τα ερωτήματα και θα τα πλαισιώσουν με τις κατάλληλες πειραματικές δοκιμές για να οδηγηθούν σχετικά αυτόνομα προς την λύση τους. Αυτή η μέθοδος διδασκαλίας συνήθως ξεκινά με ένα ασυνήθιστο-ανώμαλο γεγονός που διεγείρει την περιέργεια των εκπαιδευομένων, αλλά και τους δίνει την ευκαιρία να εξασκηθούν με την περιέργειά τους. Επειδή υπάρχει μεγάλο κενό στην χρήση τέτοιων τεχνικών είναι σίγουρο ότι η διδακτική διαδικασία θα ωφεληθεί πολύ από την υιοθέτησή τους, αρκεί να μην εκπέσουν σε απλή χρήση πυροτεχνημάτων στην εκκίνηση της διαδικασίας που δεν συνοδεύονται από κατάλλη συντήρηση και λοιπούς χειρισμούς.
2.2 Η έννοια της σχετικότητας – Συνάφειας
Σημαντικότατη συνθήκη για την παροχή κινήτρων: η σχετικότητα, ο εκπαιδευόμενος θα πρέπει να συλλάβει ότι σημαντικότατες προσωπικές ανάγκες και επιδιώξεις καλύπτονται από την μαθησιακή διαδικασία. Κάποιες θεωρίες αντιμετωπίζουν τα κίνητρα υπό την έννοια αναγκών που πρέπει να καλύπτονται (θεωρία των ορμών-drives). Τα κίνητρα δημιουργούνται εξαιτίας συνθηκών φυσικής στέρησης, εν είδει αντιδότων.
Φυσική προσέγγιση <-> Βιολογική προσέγγιση (βελτίωση των ικανοτήτων προσαρμογής, υπερπήδησης εμποδίων κλπ)
Συγκερασμός των παραπάνω: μια συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα των πιέσεων του περιβάλλοντος και των προσωπικών αναγκών (πιέσεις: εμπόδια,συνθήκες κλπ)
Θεωρία του ισοζυγίου:δημιουργία-κάλυψη αναγκών
Τρείς κύριες ανάγκες:
achievement: ανάγκη για δημιουργία-επίτευγμα
affiliation: συγχρωτισμός (στενή συσχέτιση με άλλους ανθρώπους)
power: ισχύς (επιβολή πάνω σε άλλους ανθρώπους)
Τα προσωπικά κίνητρα θα αυξηθούν όταν υπάρχει αντίστοιχη αύξηση στην υποτιθέμενη πιθανότητα να καλύπτει μια εργασία κάποια βασική ανάγκη, ελατήριο ή αξία. Ουσιαστικά δεν υπάρχει περιορισμός στον αριθμό των πιθανών παραμέτρων που μπορούν να ωθήσουν κάποιο υποκείμενο στην τέλεση κάποιας πράξης, μπορούμε όμως να κατατάξουμε αυτές τις παραμέτρους σε τρεις βασικές κατηγορίες.
Στην συνέχεια κατά την σχεδίαση της εκπαιδευτικής στρατηγικής μπορούμε να αντλούμε από αυτές τις τρεις βασικές κατηγορίες, θεραπεύοντας τον τομέα της κάλυψης των αναγκών (παράμετρος συνάφεια)
Τρεις κατηγορίες αξιών:
προσωπικά ελατήρια (ικανοποίηση προσωπικών στόχων, αναγκών),
χρηστική αξία (ένταση στα κίνητρα για την ικανοποίηση ενδιάμεσων στόχων, που θα αποτελέσουν σκαλοπάτια για την επίτευξη σπουδαιότερων μελλοντικών στόχων ),
πολιτισμική αξία (η επιρροή στα κίνητρα των γονέων, των προτύπων,των διαφόρων κοινωνικών ομάδων κλπ- πολλές φορές οι επιρροές είναι αντιφατικές μεταξύ τους).
Οι παραπάνω 3 κατηγορίες αξιών μέσω των ακόλουθων στρατηγικών μετασχηματίζονται σε χαρακτηριστικά των μεθόδων σχεδιασμού διδακτικών διαδικασιών:
Στρατηγική 1η
Για να ενισχυθεί η συμπεριφορά του μόχθου προς το επίτευγμα, να παρέχονται ευκαιρίες για την επίτευξη κριτηρίων τελειότητος,κάτω όμως από συνθήκες μετρίου ρίσκου
Το υποκείμενο αισθάνεται ότι το επίτευγμα είναι άμεσο αποτέλεσμα της δικής του προσπάθειας όταν υπάρχει ένας μέτριος βαθμός ρίσκου και η ανάλογη ανάδραση που επιβεβαιώνει την επιτυχία του. Εργασίες "μη μηδενικού αθροίσματος" (χωρίς αρνητική βαθμολόγηση - ο παίκτης συναγωνίζεται τα δικά του στάνταρντ απόδοσης και όχι αναγκαστικά όλων των άλλων) έχουν πολύ θετικά αποτελέσματα ως προς αυτήν την κατεύθυνση. Κάθε συμμετέχων ορίζει τα δικά του όρια, τα οποία προσπαθεί να ξεπεράσει. Δεν κατατάσσεται απόλυτα από μια συνολική βαθμολογία, ενώ του δίνονται πολλές δυνατότητες να "υπερβεί" τον εαυτό του.
Στρατηγική 2η
Για να καταστεί η διδασκαλία συνεπής ως προς το μοτίβο ισχύος, πρέπει να παρέχονται δυνατότητες επιλογής, ευθύνης και διαπροσωπικής επιρροής.
Η επιρροή της δύναμης στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι αρκετές φορές αρνητική
(αυταρχικός εκπαιδευτής, κόντρες μεταξύ εκπαιδευομένων κλπ). Καλός εννοούμενος έλεγχος: "συγκράτηση" μιας ζωηρής τάξης, έλεγχος στον τρόπο που μαθαίνει κάποιος, έλεγχος στο υλικό που θα χρησιμοποιήσει κλπ Καλό είναι να αποφεύγεται η δημιουργία συγκρούσεων ισχύος αλλά και να υπάρχει απόκριση στις ανάγκες ισχύος των εκπαιδευομένων (θέσπιση πάγιων κανόνων που ρυθμίζουν αποτελεσματικά τέτοια θέματα) πχ: παροχή θέσεων "εξουσίας" σε εκπαιδευόμενους
Παρατήρηση: δύσκολη η χρήση τέτοιων στρατηγικών-λεπτές οι αλληλεξαρτήσεις που δημιουργούνται
Στρατηγική 3η
Για την ικανοποίηση της ανάγκης για συγχρωτισμό - αίσθημα του "ανήκειν", εδρέωσε αισθήματα εμπιστοσύνης και δώσε ευκαιρίες αλληλεπίδραση συνεργασίας χωρίς κινδύνους
(φιλική συνεργασία, ομαδικές εργασίες)
πχ η ατομική μάθηση μπορεί να είναι πολύ αποδοτική (ιδιαίτερα όταν συνοδεύεται από συχνή ανάδραση), αλλά μπορεί να έχει πενιχρά αποτελέσματα και εξάλειψη των κινήτρων σε άτομα με αυξημένες ανάγκες συγχρωτισμού ή ισχύος.
Μια λύση σε αυτό είναι ο χωρισμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε περιόδους με διαφορετικές διδακτικές στρατηγικές, που θα εναλάσσονται μεταξύ τους, ανάλογα με την παράμετρο που επιθυμούμε να θεραπεύσουμε. Απάλειψη του φόβου κοινωνικής απόρριψης των εκπαιδευομένων.
(γνωριμία, καλαμπούρια, ομαδικές δραστηριότητες μη αξιολογητέες, ανάθεση ομαδικών εργασιών)
Στρατηγικές σχετικές με την πολιτισμική αξία 4:
συχνά έχουμε συγκρούσεις ανάμεσα στις οικογενειακές αξίες και αντιλήψεις και τις αξίες και αντιλήψεις άλλων κοινωνικών ομάδων στις οποίες συμμετέχει το υποκείμενο.
Οι σχεδιαστές εκπαιδευτικών περιβαλλόντων δεν μπορούν πιθανότατα να επιλύσουν τέτοια προβλήματα, αλλά μπορούν να χρησιμοποίησουν στρατηγικές με στόχο την βελτίωση της προσλαμβανόμενης πολιτισμικής αξίας της εκπαίδευσης. (προβολή θετικών προτύπων με χρήση βιογραφιών και παραδειγμάτων από την ζωή σημαντικών προσωπικοτήτων)
3. Expectancy – Προσδοκία
Η στάση κάποιου απέναντι στην επιτυχία ή την αποτυχία έχει ουσιαστική επιρροή στην τελική έκβαση των γεγονότων. Η στάση- προσδοκία αυτή μπορεί να είναι προσδοκία σε σχέση με τους άλλους ή και προσδοκία σε σχέση με το ίδιο το υποκείμενο. πχ τυχαία επιλεγμένα παιδιά που υποδεικνύονταν σαν ιδιαίτερα ευφυή στον δάσκαλο.
Locus of control-σημείο ελέγχου: κάποιος θεωρεί ότι η επιτυχία (βαθμοί, δουλειά κλπ) οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην δική του προσπάθεια και πρωτοβουλία (internally oriented) ενώ κάποιος άλλος τα αποδίδει στην τύχη, τον προϊστάμενο, τις συνθήκες κλπ (externally oriented).
Συγγενείς έννοιες: προσωπική αποτελεσματικότητα, πιόνια-δημιουργοί
Πρέπει γρήγορα να εντοπίζονται και να διαλύονται τέτοιου είδους αντιλήψεις, γιατί διαφορετικά γιγαντώνονται και είναι αδύνατο να αντιστραφούν. Προσωπική προσδοκία για επιτυχία επηρεάζεται από προηγούμενες εμπειρίες πάνω στην ίδια ή παρόμοια εργασία και από την άποψη του υποκειμένου σχετικά με το σημείο ελέγχου. Πολύ εύκολες εργασίες μπορεί να δημιουργήσουν υψηλή προσδοκία για επιτυχία αλλά θα προκαλέσουν και μείωση του ενδιαφέροντος κλπ
Στρατηγική 1η
Αυξήστε την προσδοκία επιτυχίας αυξάνοντας την εμπειρία σε επιτυχίες (βέβαια σε εργασίες αντίστοιχου περιεχομένου και πολυπλοκότητας )
Στρατηγική 2η
Αυξήστε την προσδοκία επιτυχίας χρησιμοποιώντας στρατηγικές διδακτικών θεωριών που καταδεικνύουν τα απαιτούμενα για την επιτυχία
Συγκριτικές και επεξηγηματικές τεχνικές αιτιολόγησης μπορούν να αυξήσουν τις προσδοκίες επιτυχίας του εκπαιδευόμενου μειώνοντας παράλληλα το άγχος του σχετικά με τις διαδικασίες που ακολουθούνται. Χρήσιμη και η παρουσίαση των στόχων της εκπαιδευτικής διαδικασίας (αρκεί να συνάδει με τα πραγματικά δεδομένα και αποτελέσματα)
Στρατηγική 3η
Αυξήστε την προσδοκία επιτυχίας χρησιμοποιώντας τεχνικές που προσφέρουν προσωπικό έλεγχο πάνω στην επιτυχία.
(πχ ξεχωριστή "διαπραγμάτευση" των στόχων κάθε εκπαιδευόμενου)
Στρατηγική 4η
Αυξήστε την προσδοκία επιτυχίας χρησιμοποιώντας εμπεριστατωμένη, αιτιολογημένη ανάδραση και άλλες μεθόδους που βοηθούν τους εκπαιδευόμενους να συνδέσουν την επιτυχία με την προσωπική προσπάθεια και ικανότητα.
Εργασίες κλιμακούμενης δυσκολίας, συνεχής ενθάρρυνση κλπ Από την άλλη δεν πρέπει να δημιουργηθεί και υπερβάλλουσα αυτοπεποίθηση που θα δυσχεράνει το διδακτικό έργο στα πραγματικά δύσκολα σημεία.
2.4 Outcomes – Εκβάσεις
Ικανοποίηση για στόχους που επιτεύχθηκαν και κίνητρα για την επιδίωξη παρόμοιων στόχων. Εξωγενή - ενδογενή αποτελέσματα. Εξωτερική υποβοήθηση προσωρινά μπορεί να προκαλέσει άυξηση των κινήτρων, όταν όμως αυτή εκλείψει το υποκείμενο μπορεί να περιέλθει σε κατάσταση απώλειας των ενδογενών του κινήτρων (θα περιμένει ανταμοιβή για κάθε ενέργειά του)
Τα εσωτερικά κίνητρα μειώνονται όσο το "κέντρο αιτιατότητάς" τους μεταφέρεται προς τα έξω. Μείωση εσωτερικών κινήτρων αν μειωθεί η ανταγωνιστικότητα και η αυτοπεποίθηση.
Η ανάδραση έχει δύο συνιστώσες: ένα στοιχείο ελέγχου και ένα πληροφοριακό στοιχείο
Στρατηγική 1η
Για να διατηρηθεί η ενδογενής ικανοποίηση στην διδασκαλία, να γίνεται χρήση ανταμοιβών ενδογενών της εργασίας και όχι εξωγενών (αντιστοιχεί με την ύπαρξη ελέγχου και επιρροής πάνω στην διαδικασία) [σοκολάτα-βιβλίο]
πχ Χρηματικές ανταμοιβές πνίγουν τα ενδογενή κίνητρα
Στρατηγική 2η
Για να διατηρηθεί η ενδογενής ικανοποίηση στην διδασκαλία, να γίνεται χρήση απρόβλεπτων και τυχαίων ανταμοιβών, αντί για χρήση αναμενόμενων, τακτικών ανταμοιβών (με εξαίρεση ίσως τις βαρετές εργασίες)
Οι μη αναμενόμενες εξωτερικές ανταμοιβές δεν επιδρούν άσχημα όπως οι αναμενόμενες, κυρίως όταν δεν είναι συνυφασμένες με σταθερά κριτήρια επίδοσης.
Στρατηγική 3η
Για να διατηρηθεί η ενδογενής ικανοποίηση στην διδασκαλία, να γίνεται χρήση προφορικών εγκωμίων και πληροφοριακού περιεχομένου ανάδρασης, αντί για απειλές, παρακολούθηση ή εξωτερική αξιολόγηση
Στρατηγική 4η
Για να διατηρηθεί η ποσότητα της επίδοσης, να γίνεται χρήση ανάδρασης παροχής κινήτρων αμέσως μετά την δράση
Στρατηγική 5η
Για να βελτιωθεί η ποιότητα της επίδοσης, να παρέχεται διορθωτική ανάδραση όταν θα είναι άμεσα χρήσιμη, συνήθως μόλις πριν την επόμενη ευκαιρία για εφαρμογή
3. Δημιουργικότητα
Το ερώτημα που εξακολουθεί να υπάρχει: πως οι μαθητές που έχουν την ενεργητικότητα (μέσω των κινήτρων) θα μπορέσουν να είναι δημιουργικοί στις ενέργειες και στις σκέψεις τους; Στο τμήμα αυτό του τέταρτου κεφαλαίου θα προσπαθήσουμε να αναζητήσουμε ορισμένες πτυχές της δημιουργικότητας.
Ο Edward de Bono υποστηρίζει ότι η νόηση είναι ένα τοπίο που αποτελείται από κανάλια και ρεύματα σκέψης. Η ροή της σκέψης είναι ανάλογη με τη ροή του νερού. Τα κανάλια αναπαριστούν τη διεργασία της αντίληψης. Η αντιληπτική διεργασία της καταχώρησης διεγείρει ένα νοητικό παλμό που μπορεί να θεωρηθεί στο συγκεκριμένο μοντέλο σαν πτώση βροχής. Η αντίληψη καθοδηγείται σε υπάρχοντα πρότυπα στη μνήμη με τον ίδιο τρόπο που η βροχή που πέφτει οδηγείται στα βασικά κανάλια μιας κοιλάδας. Η μεταφορά του Bono έρχεται και σε αντιστοιχία με την έκφραση «ρεύμα σκέψης» που χρησιμοποιούμε συχνά.
Όταν τα άτομα μαθαίνουν, δημιουργούν ακόμα ένα κανάλι αντίληψης στο νοητικό τους τοπίο. Όσο πιο συχνά προσπελαύνουν το συγκεκριμένο κανάλι αντίληψης, αποκτούν ταχύτερη πρόσβαση στο συγκεκριμένο κανάλι και τόσο περισσότερο αυτοματοποιείται η σκέψη τους. Αυτό εξηγεί γιατί οι συνήθειες είναι δύσκολο να αλλάξουν. Οι συνήθειες αποτελούν συνεχής προσβάσεις σε συγκεκριμένα κανάλια αντίληψης και δημιουργούν βαθειά και δύσκολα μεταβαλλόμενα κανάλια.
Αυτή η φυσική νοητική ικανότητα καλείται εμπειρία. Η νοητική διεργασία είναι η ίδια είτε κάποιος προετοιμάζει έναν προϋπολογισμό είτε προσπαθεί να σηκωθεί κάθε πρωί από το κρεβάτι του. Τα άτομα χρησιμοποιούν τις προηγούμενες εμπειρίες που είναι αποθηκευμένες στη μνήμη σαν οδηγό για το πως θα προχωρήσουν. Παρότι αυτός ο αυτορυθμιζόμενος μηχανισμός καθοδήγησης είναι πολυ αποτελεσματικός για την υλοποίηση των επαναλαμβανώμενων εργασιών της ζωής, δεν είναι βελτιστοποιημένος για τη δημιουργία νέων ιδεών. Εξ’ορισμού μια καινοτόμος ιδέα είναι μια πρωτότυπη, νέα σκέψη. Ποιος είχε ποτέ ακούσει για την τοποθέτηση φερμουάρ σε μια πλαστικά σακούλα; Όταν πρωτοεμφανίστηκε η συγκεκριμένη ιδέα δεν υπήρχε πουθενά μέσα στο νοητικό τοπίο των ανθρώπων. Αυτός ο μηχανισμός καθοδήγησης εξηγεί γιατί οι καινοτόμες ιδέες συνήθως προκαλούν γέλιο όταν πρωτοεκφράζονται. Οι Koestler και Bono έχουν παρατηρήσει πολλές ομοιότητες μεταξύ των νοητικών διεργασιών του χιούμορ και αυτών που σχετίζονται με τη σοβαρή ανάπτυξη καινοτόμων ιδεών. Ένα καλό αστείο λειτουργεί γιατί η κατανόησή του οδηγεί την αντίληψη σε ένα νοητικό κανάλι και στη συνέχεια μεταπηδά δημιουργώντας μια κρυφά λογική συσχέτιση σε ένα άλλο διαφορετικό νοητικό κανάλι (αναλογιστήτε τα ανέκδοτα με την μικρή Αννούλα!!).
Αντίστοιχα, η σύνδεση του φερμουάρ από τη νοητική κοιλάδα του ρουχισμού και της πλαστική σακούλας από τη νοητική κοιλάδα της αποθήκευσης της τροφής προκαλεί τη φυσική αντίδραση του γέλιου την πρώτη φορά που την ακούει κάποιος. Επομένως το γέλιο παίζει σημαντικό ρόλο στις προσπάθειες ενός οργανισμού να καινοτομήσει. Είναι μια ένδειξη ότι νέες νοητικές συσχετίσεις δημιουργούνται. Αντί να αποκλείονται οι ιδέες που προκαλούν γέλιο πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το γέλιο είναι απαραίτητο αποτέλεσμα των δημιουργικών διεργασιών.
Όταν κάποιος χρειάζεται μια νέα ιδέα, απλά η παραπάνω σκέψη, η κριτική των αιτιάσεων κτλ. προσθέτουν λίγες περισσότερες πιθανότητες σε αυτόν για τη πραγματική παραγωγή καινοτόμου ιδέας. Παρότι είναι πραγματικά ωφέλιμο να συμβούν τα φαινόμενα αυτά κατά τη διάρκεια της δημιουργικής σκέψης, οι απλές αυτές προτάσεις αποτυγχάνουν να δημιουργήσουν νέες κατευθύνσεις σκέψης και συνήθως μεταβάλλουν λίγο το νοητικό κανάλι στο οποίο αναφέρονται. Ενώ οι μηχανισμοί αντίληψης και η μνήμη καθορίζουν τις σκέψεις μας, η κριτική ικανότητα και οι επιλογές αποτελούν νοητικές διεργασίες που βρίσκονται μεταξύ της σκέψης και των πράξεών μας. Η αυτόματη κρίση του καθενός περνάει μέσα από τα υπάρχοντα πρότυπα του παρελθόντος. Έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι αυτόματα λειτουργούν με τρόπο ώστε να προστατεύσουν τις πεποιθήσεις τους, να δικαιολογήσουν τις επιλογές που έχουν κάνει στο παρελθόν και να αποφύγουν την ανάληψη ρισκών. Ενώ ο καθένας θέλει να πιστεύει ότι χρησιμοποιεί έναν ορθολογικό τρόπο σκέψης, έχει αποδειχθεί ότι ακέραια ορθολογικότητα δεν μπορεί να υπάρξει. Οι διεργασίες κρίσης είναι πάντα εμπλουτισμένες με συναισθήματα. Η δημιουργική σκέψη περιλαμβάνει την προσωρινή απεμπλοκή από τα συναισθήματα αυτά, την αποδέσμευση από παρελθοντικές επιλογές και τις φοβίες κινδύνων που μπορεί να εμφανιστούν ώστε νέες συσχετίσεις μεταξύ των νοητικών τοπίων να δημιουργηθούν (μήπως υπάρχουν τελικά και οι αντίστροφες συσχετίσεις;). Παρότι υπάρχουν πολλές μέθοδοι κατευθυνόμενης δημιουργικότητας, όλες βασίζονται σε τρεις βασικές αρχές:
εστίαση, δραπεύτευση και μετατόπιση. Για παράδειγμα μπορούμε να φανταστούμε μια ομάδα βελτίωσης ποιότητας που εργάζεται σε ένα ιατρικό γραφείο με σκοπό να μειώσει το χρόνο αναμονής των ασθενών. Η δημιουργική σκέψη θα μπορούσε να ξεκινήσει αναγνωρίζοντας (εστίαση) ότι οι ασθενείς που έρχονται στο γραφείο θεωρούν δεδομένο το γεγονός ότι θα περιμένουν. Η ομάδα θα μπορούσε να δραπετεύσει (δραπέτευση) από τον εγκλωβισμό της σε αυτή τη λογική υποθέτοντας ότι κατατέθηκε ένας νόμος που καθιστά παράνομη την αναμονή των ασθενών για χρόνο άνω των 30 δευτερολέπτων. Αν τα άτομα καταφέρουν να αποτρέψουν την λειτουργία της κρίσης που θα οδηγήσει αυτόματη απόρριψη της υπόθεσης μπορούν να συνεχίσουν με τη δημιουργική μετατόπιση. Αν κάτι τέτοιο ισχύει τότε μάλλον οι πελάτες θα έπερεπε να εφοδιαστούν με μια μαγνητική κάρτα που θα χρησιμοποιούν κατά την είσοδο στο γκαράζ, οι νοσοκόμες θα αναγνώριζουν την έλευση του ασθενή, θα βρίσκουν και θα ετοιμάζουν το φάκελο του ασθενή, θα προετοιμάζουν ένα δωμάτιο εξέτασης κτλ.
Εργαλεία Κατευθυνόμενης δημιουργικότητας
Τυχαία λέξη: Αρκετοί ειδικοί της δημιουργικότητας υποστηρίζουν ότι μια απλή τεχνική που μπορεί να φαίνεται παράξενη αρχικά αλλά είναι απαραίτητη όταν τα άτομα καταλάβουν ότι έχουν μείνει κολλημένοι σε ένα νοητικό τοπίο είναι η επιλογή ενός τυχαίου ουσιαστικού από ένα βιβλίο ή ένα λεξικό και η σύνδεσή του με το αντικείμενο ενδιαφέροντος. Η τεχνική βασίζεται στο ότι οι καινοτόμες ιδέες είναι απλά νέες συνδέσεις μεταξύ διαφορετικών νοητικών τοπίων.
Αγνόησε τους κανόνες: Ξεκινάμε εστιάζοντας στο συγκεκριμένο πρόβλημα και καταγράφοντας όλος τις μορφές δεδομένων και περιορισμών που θεωρούμε ότι υπάρχουν. Αναλύουμε κάθε έναν από αυτούς ξεχωριστά και «δραπευτεύουμε» από αυτόν. Φανταζόμαστε μετατοπίσεις.
Αλλαγή συστατικών στοιχείων: Μια παραλλαγή των δυο προηγούμενων εργαλείων είναι η αλλαγή των συστατικών στοιχείων. Τα άτομα οπτικοποιούν την κατάσταση που τους ενδιαφέρει και συνθέτουν μια λίστα με όλα τα στοιχεία που «βλέπουν». Για παράδειγμα από την προοπτική του δρόμου, ένας πελάτης βλέπει σε ένα κατάστημα λιανικής πόρτες, παράθυρα, επιγραφές κτλ. Στη συνέχεια αναζητά για υποκατάστατα των στοιχείων αυτών που εξακολουθούν να ικανοποιούν τις ίδιες σκοπιμότητες. Για παράδειγμα θα μπορούσε κάποιος για να μπει στο μαγαζί να πρέπει να σπρώξει έναν κορμό ξύλου. Αντί για παράθυρα θα μπορούσε να μπορούσε να χρησιμοποιεί βιντεο-οθόνες που με ζωντανή σύνδεση δείχνουν τι φαίνεται από παράθυρα άλλων σημείων του κόσμου. Επίσης μπορούν να γίνουν εναλλαγές μεταξύ των στοιχείων, όπως για παράδειγμα η τοποθέτηση πορτών στα παράθυρα! Προσελκύοντας και προκαλώντας ευχάριστη διάθεση στους περαστικούς πελάτες. Γίνε Κάποιος άλλος: Ένας άλλος τρόπος για να δραπετεύσουμε από τις υπάρχουσες νοητικές μας συνδέσεις είναι να προσπαθήσουμε να βρεθούμε στη θέση κάποιου άλλου. Ας θεωρήσουμε ότι μια σχεδιαστική ομάδα προσπαθεί να βρει καινοτόμες ιδέες για τη γραφική διασύνδεση των οικιακών συσκευών. Πως θα προσέγγιζε ένα παιδί το θέμα; Θα χρησιμοποιούσε μεγάλα κουμπιά με σημαντική ακουστική αλληλεπίδραση μετά το πάτημά τους. Ίσως μια τέτοια λύση να είναι ικανοποιητική για τους γηραιότερους αλλά και για τα άτομα με προβληματική όραση. Πως θα προσέγγιζε ένας εξωγήινος το χειρισμό των οικιακών συσκευών. Πιαθανότητα θα χρησιμοποιούσε μια υπολογιστική κονσόλα, τηλεπάθεια και φωνητικές διαταγές. Η τελευταία περίπτωση ίσως τελικά να είναι ενδιαφέρουσα. Επίσης από τη τηλεπάθεια θα μπορούσε να προκύψει η προσέγγιση κάποιων αισθητήρων κίνησης για την αυτοματοποίηση κάποιων λειτουργιών. Το σημαντικό σημείο είναι ουσιαστικά η επαναϊσχυροποίηση νοητικών τοπίων που υπάρχουν στη σκέψη μας.
Υλοποίηση αρχών: Ξεκινάμε με ένα διάγραμμα ροής της υπάρχουσας διεργασίας. Αναγνωρίζουμε και καταγράφουμε τις αρχές και σκοπινότητες που οδήγησαν στην συγκεκριμένη υλοποίηση της διαδικασίας. Κάθε διαφορετικό βήμα μπορεί να εμπεριέχει με τη σειρά του διαφορετικές αιτιάσεις και αρχές. Στη συνέχεια προσπαθούμε να εφαρμόσουμε τις αρχές αυτές με διαφορετικά όμως μέσα.
Ιεραρχία σκοπών: Καταγράφουμε μια δήλωση του προβλήματος, της ευκαιρίας ή της πρόκλησης καινοτόμησης που αντιμετωπίζουμε. «Γιατί κάτι τέτοιο μας ενδιαφέρει; Ποια η σκοπιμότητά του; Τι εξυπηρετεί;» Καθώς εξτάζουμε το πρόβλημα διατυπώνουμε επαναλαμβανόμενα τις ερωτήσεις αυτές και ταξινομούμε τις απαντήσεις (από στρατηγικό σε λειτουργικό επίπεδο, σημαντικότητα, κτλ.) ανάλογα με τα ζητούμενα τις δικής μας κατάστασης. Κάθε μια από αυτές τις απαντήσεις εξετάζεται ώστε οι απαιτήσεις που θέτουν να συναντηθούν με διαφορετικούς τρόπους.
Αναλογίες: Προσαρμόζουμε αρχές, προσεγγίσεις και ιδέας από άλλο νοητικό τοπίο μέσα στη σκέψη μας π.χ. ο τρόπος λειτουργίας της φύσης. Προσπαθούμε να αναγνωρίσουμε μια αναλογία επιλέγοντας από μια ανάλογη κατάσταση στο διαφορετικό νοητικό πεδίο
Κινηματογραφική μέθοδος: Βιντεοσκοπούμε μια κατάσταση, παίρνουμε φωτογραφίες, υποκρινόμαστε διαφορετικούς ρόλους, αναλαμβάνουμε διαφορετικούς ρόλους, φανταζόμαστε ή απλά επισκεπτόμαστε το χώρο στον οποίο θέλουμε να καινοτομήσουμε. Εξερευνούμε τις σκηνές σε αργή κίνηση και τις συζητάμε με άλλα άτομα. Αναζητούμε πράγματα τα οποία δεν έχουμε παρατηρήσει.
Αντιστροφή: Αναγνωρίζουμε τα πράγματα που είμαστε συνηθισμένοι να σκεφτόμαστε μονοδιάστατα (π.χ. θέλουμε πάντα τη μείωση των κοστών και την αύξηση της ικανοποίησης). Προσωρινά αντιστρέφουμε την έννοιά τους και ρωτάμε «τι θα γινόταν αν...». Στη συνέχεια μπορούμε να προσπαθήσουμε για τη μετατόπιση αναγνωρίζοντας νέες νοητικές συνδέσεις που έχουν προκληθεί από τη συγκεκριμένη διαδικασία.
Ενώ οι μηχανισμοί αντίληψης και η μνήμη καθορίζουν τις σκέψεις μας, η κριτική ικανότητα και οι επιλογές αποτελούν νοητικές διεργασίες που βρίσκονται μεταξύ της σκέψης και των πράξεών μας. Η αυτόματη κρίση του καθενός περνάει μεσα από τα υπάρχοντα πρότυπα του παρελθόντος. Έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποια αυτόματα λειτουργούν με τρόπο ώστε να προστατεύσουν τις πεποιθήσεις τους, να δικαιολογήσουν τις επιλογές που έχουν κάνει στο παρελθόν και να αποφύγουν την ανάληψη ρισκών. Ενώ ο καθένας θέλει να πιστεύει ότι χρησιμοποιεί έναν ορθολογικό τρόπο σκέψης, έχει αποδειχθεί ότι ακέραια ορθολογικότητα δεν μπορεί να υπάρξει.Οι διεργασίες κρίσης είναι πάντα εμπλουτισμένες με συναισθήματα. Η δημιουργική σκέψη περιλαμβάνει την προσωρινή απεμπλοκή από τα συναισθήματα αυτά, την αποδέσμευση από παρελθοντικές επιλογές και τις φοβίες κινδύνων που μπορεί να εμφανιστούν ώστε νέες συσχετίσεις μεταξύ των νοητικών τοπίων να δημιουργηθούν (μήπως υπάρχουν τελικά και οι αντίστροφες συσχετίσεις;).
Πηγή Ανάκτησης:
