1. Αυτονομία, δεοντολογία και λογοδοσία επί ευθυνών διδασκαλικού επαγγέλματος Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα βελτιώθηκε σταδιακά η εκπαίδευση των δασκάλων σε όλες σχεδόν τις χώρες με αποτε'λεσμα σήμερα στην πλειονότητα των (αναπτυγμένων) χωρών η εκπαίδευση τους να συντελείται σε ανώτατα ιδρύματα και να διαρκεί τέσσερα ή πέντε έτη. Οι εξελίξεις στη διάρκεια και το επίπεδο της εκπαίδευσης των δασκάλων επηρέασε θετικά την επαγγελματική τους ταυτότητα και δημιούργησε τις προϋποθέσεις το διδασκαλικό επάγγελμα να διεκδικήσει θέση στην ομάδα των επιστημονικών επαγγελμάτων. Για να ενισχύσει το αίτημα του ο κλάδος των εκπαιδευτικών, τονίζει την ιδιαίτερη φύση του έργου του με ρητές αναφορές στις αντιφάσεις της εκπαίδευσης, τη διλημματικότητα των παιδαγωγικών επιλογών και το χρέος του να υπηρετήσει τις ανάγκες και την ανάπτυξη όλων των μαθητών (Ματσαγγούρας, 1999, Τεη3ΐ1, 1998, σ. 433). Με αυτά τα δεδομένα οι δάσκαλοι διεθνώς διεκδικούν το επαγγελματικό 5ί3ίιΐ5 του ρΓοίεδκίοη, του επαγγέλματος, δηλαδή, που έχει επιστημονική βάση και ασκεί δημόσιο λειτούργημα (Ματσαγγούρας, 2002).
Αν δεχθούμε τα παραπάνω, τίθενται τα ερωτήματα (α) ποια μορφή παίρνει η αυτονομία του εκπαιδευτικού, (β) πώς η αυτονομία συσχετίζεται με την απόδοση λόγου επί επαγγελματικών ευθυνών (3οαουηΐ3θίΙϊΙγ) και (γ) πώς διασφαλίζεται η τήρηση της επαγγελματικής δεοντολογίας. Γι' αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί η παρούσα εργασία να διατυπώσει προβληματισμούς και να προτείνει λύσεις...
Ειδικότερα για την επαγγελματική αυτονομία των εκπαιδευτικών, που είναι η βασική παραδοχή της εργασίας μας, επισημαίνουμε ότι είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των επστημονικών επαγγελμάτων (Ηογΐθ, 1995) και προκύπτει ως απόρροια της εξειδικευμένης γνώσης, την οποία προϋποθέτουν τα επιστημονικά επαγγέλματα, και του υψηλού έργου που επιτελούν. Το αίτημα της επαγγελματικής αυτονομίας προσδιορίζεται αρνητικά μεν ως αυτονομία έναντι του κρατικού ελέγχου στον τρόπο άσκησης του επαγγέλματος, θετικά δε ως δυνατότητα συμμετοχής μέσω συλλογικών οργάνων στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν την εκπαιδευτική πολιτική, καθώς, και ως δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού του επαγγελματικού ρόλου, αυτο-αξιολόγησης και ανάπτυξης πρωτοβουλιών και αυτενέργειας που αφορούν το καθημερινό διδακτικό έργο (Ξωχέλλης, 1990, σ. 27, ΟοΙΙ, 1993, Ιωαννίδου - Κουτσελίνη, 2001, σ. 209).
Η επαγγελματική αυτονομία με όλες αυτές τις μορφές και τις εκφάνσεις θεωρείται αναγκαία προϋπόθεση για την ελεύθερη έκφραση και άσκηση της επαγγελματικής κρίσης, την οποία προϋποθέτει η συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Μόνο ο επαγγελματίας που κατέχει εξειδικευμένη γνώση και έχει τη δυνατότητα της αυτόνομης κρίσης μπορεί με έγκυρο τρόπο να διαμορφώσει άποψη και να εξειδικεύσει ως συγκροτημένη πράξη, με την αριστοτελική έννοια του όρου, την παρέμβαση του σε ιδιότυπες προβληματικές καταστάσεις, που έχουν ασαφή και πολύπλοκη αιτιολογία και συγκεχυμένη δομή. Η αντιμετώπιση προβληματικών καταστάσεων θέτει ποικίλα αξιακά διλήμματα και προϋποθέτει εξειδικευμένη γνώση και δυνατότητες αυτόνομης επαγγελματικής επιλογής και δράσης, η οποία δεσμεύεται μόνο από την επαγγελματική δεοντολογία.
Συχνά, όμως, στο αίτημα της επαγγελματικής αυτονομίας ασκείται κριτική με το επιχείρημα ότι χρησιμοποιείται ως αμυντικός μηχανισμός των επιστημονικών επαγγελμάτων έναντι της κοινωνικής απαίτησης για δημόσια ευθύνη των επαγγελματιών (αοοουηί3οίΐί1γ). Ειδικότερα, μάλιστα, στην περίπτωση του διδασκαλικού επαγγέλματος προκύπτει έντονο πρόβλημα με το αίτημα της επαγγελματικής αυτονομίας, διότι το διδασκαλικό επάγγελμα προσφέρει εξαρτημένη υπηρεσία στο κράτος και όχι υπηρεσίες στην ελεύθερη αγορά, η οποία λειτουργεί ως μηχανισμός καθημερινής αξιολόγησης του τρόπου άσκησης της επιστημονικής γνώσης και της αυτονομίας τους από γιατρούς, δικηγόρους και άλλους ειδικούς των ελευθερίων επαγγελμάτων. Κατά τη γνώμη μας, ένας πειστικός τρόπος, απάντησης στις παραπάνω ενστάσεις είναι να εξετάσουμε το διδασκαλικό επάγγελμα στο πλαίσιο του δημόσιου λειτουργήματος, που εμπεριέχει τις έννοιες της κρατικής εργοδότησης, της μονιμότητας και της αυτονομίας, όπως θα δούμε παρακάτω.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου