Από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπισστήμιο
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ
Οι φοιτητές που εκπαιδεύονται από απόσταση εξαρτώνται πολύ περισσότερο από το εκπαιδευτικό υλικό απ' ό,τι οι σπουδαστές μιας παραδοσιακής μορφής εκπαίδευσης, εξαιτίας της περιορισμένης επικοινωνίας που μπορούν να έχουν με τον διδάσκοντα, αλλά και με τους άλλους συμφοιτητές τους. Το εκπαιδευτικό υλικό συνεπώς «διδάσκει» τους φοιτητές. Γι΄αυτό πρέπει να είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναπληρώνει, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό, την απουσία εκπαιδευτικής επικοινωνίας και, γενικά, να επιτελεί τις διάφορες διδακτικές λειτουργίες που πραγματοποιούνται στην παραδοσιακή εκπαίδευση. Για να μπορέσει, επομένως, το εκπαιδευτικό υλικό να ανταποκριθεί σε αυτές τις ανάγκες, πρέπει να δημιουργείται με τέτοιο τρόπο (και να εμπεριέχει εκείνα τα κατάλληλα στοιχεία), ώστε να:
§ Καθοδηγεί το φοιτητή στη μελέτη του
§ Προάγει τη σημαντική για τη μάθηση αλληλεπίδραση του φοιτητή με το μαθησιακό υλικό (με ασκήσεις και εργασίες)
§ Επεξηγεί δύσκολα σημεία και έννοιες
§ Αξιολογεί και ενημερώνει το φοιτητή για την πρόοδό του
§ Εμψυχώνει και ενθαρρύνει το φοιτητή να συνεχίσει
§ Επιτρέπει στο φοιτητή να επιλέγει ελεύθερα τον τόπο και το χρόνο, καθώς και το ρυθμό της μελέτης του.
Για αυτούς τους λόγους το ΕΑΠ προχώρησε στην παραγωγή ειδικού διδακτικού υλικού για όλες τις Θ.Ε., που είναι προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Λόγω της μεγάλης σημασίας που έχει το εκπαιδευτικό υλικό για τους φοιτητές του ΕΑΠ, οι αμέσως παρακάτω σελίδες αναφέρονται αναλυτικά στη συγκρότησή του, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, καθώς και στη μέθοδο αξιοποίησής του από τους φοιτητές.
Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΦΟΙΤΗΤΗ
Το μεγαλύτερο μέρος του εκπαιδευτικού υλικού του ΕΑΠ είναι έντυπο. Το έντυπο υλικό των Θ.Ε. των προγραμμάτων σπουδών αποτελείται από τα εξής:
1. Τόμοι που έχουν συγγραφεί ειδικά για το ΕΑΠ με τη μέθοδο της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ) και που προσφέρονται στους φοιτητές από το ΕΑΠ
2. Βιβλία που αποτελούν οργανικό μέρος της διδακτέας ύλης και που προσφέρονται στους φοιτητές από το ΕΑΠ
3. Παράλληλα Κείμενα (μέρη βιβλίων, άρθρα κλπ.) που αποτελούν οργανικό μέρος της διδακτέας ύλης και που προσφέρονται στους φοιτητές σε φωτοτυπημένη μορφή από το ΕΑΠ
4. Συνοδευτικά βιβλία, που συνιστάται να προμηθευτούν οι ίδιοι οι φοιτητές.
Είναι δυνατόν, το έντυπο υλικό του ΕΑΠ να συνοδεύεται, ανάλογα με τις απαιτήσεις της Θ.Ε., από οπτικοακουστικό υλικό ή/και εκπαιδευτικό λογισμικό.
Για μία Θ.Ε. δεν υπάρχουν απαραίτητα όλες οι παραπάνω κατηγορίες υλικού. Το διδακτικό υλικό που αφορά μια συγκεκριμένη Θ.Ε. αναφέρεται στον αντίστοιχο Οδηγό Σπουδών της Θ.Ε.
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΕΞΑΕ
Οι συγγραφείς που ανέλαβαν να εκπονήσουν για λογαριασμό του ΕΑΠ κείμενα με τις προδιαγραφές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έλαβαν υπόψη ότι οι φοιτητές μελετούν κατ�ιδίαν, έχουν περιορισμένη επαφή με έναν διδάσκοντα, έχουν ενδεχομένως δυσκολία πρόσβασης σε βιβλιογραφικές πηγές και ορισμένοι δε σπουδάζουν κάτω από ιδανικές συνθήκες. Κατά συνέπεια, το έντυπο εκπαιδευτικό υλικό που προτείνεται στους φοιτητές δεν αποτελεί απλώς ένα επιστημονικό κείμενο που παρουσιάζει το γνωστικό αντικείμενο· το κείμενο αυτό περιέχει επιπρόσθετα μια σειρά από στοιχεία, που στόχο έχουν να διευκολύνουν και να εμψυχώνουν τους φοιτητές στη μελέτη τους και που αποτελούν το ειδοποιό χαρακτηριστικό των κειμένων που χρησιμοποιούνται στα πλαίσια της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Τα στοιχεία αυτά, πιο συγκεκριμένα, αποσκοπούν να δίνουν οδηγίες στους φοιτητές, να τους διδάσκουν, να τους δίνουν εναύσματα για να αναπτύσσουν το δικό τους προβληματισμό, να επεξηγούν, να οδηγούν σε περαιτέρω διερευνήσεις, να συνδέουν τη θεωρία με την πράξη και -ίσως το πιο σημαντικό- να εμπλέκουν τους φοιτητές ενεργητικά και κριτικά στη λογική του κειμένου που επεξεργάζονται. Πρόκειται λοιπόν για ποικίλα στοιχεία, που θα μπορούσαν να καταταχθούν στις εξής κατηγορίες:
1. Πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο οι φοιτητές θα μπορέσουν να οργανώσουν καλύτερα την πρόσβαση στο κείμενο, ώστε να τους γίνει περισσότερο κατανοητό και οικείο
Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται στοιχεία όπως ο σκοπός, τα προσδοκώμενα αποτελέσματα και οι έννοιες - κλειδιά κάθε κεφαλαίου, οι συχνοί και επεξηγηματικοί υπότιτλοι, οι διασυνδέσεις μεταξύ των ενοτήτων του κειμένου, οι υπενθυμίσεις όσων έχουν ήδη αναφερθεί κ.ά.
Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο είναι τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, που έχουν στόχο να πληροφορούν το φοιτητή για το τι θα γνωρίζει και θα είναι ικανός να κάνει, όταν θα έχει ολοκληρώσει κάθε συγκεκριμένο κεφάλαιο. Ανατρέχοντας τακτικά ο φοιτητής στα προσδοκώμενα αποτελέσματα, μπορεί να αυτοαξιολογεί την πρόοδό του και να διαπιστώνει σε ποια σημεία του υλικού χρειάζεται να επιστρέψει ή να δώσει έμφαση.
Συνιστάται στους φοιτητές, στο τέλος κάθε κεφαλαίου, να ελέγχουν την πρόοδό τους, βοηθούμενοι από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Πολύ χρήσιμο θα είναι να τηρούν ένα τετράδιο στο οποίο να καταγράφουν, στο τέλος κάθε κεφαλαίου, τι κυρίως έμαθαν, τι δεν ξέρουν ακόμα, σε ποια σημεία χρειάζεται να επανέλθουν, κατά πόσο όσα έμαθαν σχετίζονται με τις προσδοκίες τους, πώς θα εφαρμόσουν αυτά που έμαθαν.
Σημαντικό επίσης στοιχείο της κατηγορίας αυτής είναι οι εισαγωγικές παρατηρήσεις κάθε κεφαλαίου. Αναφέρονται στη σημασία του, στη σύνδεσή του με τα προηγούμενα και επόμενα, περιγράφουν τα βασικά σημεία, περιέχουν ενδεχομένως οδηγίες για τον τρόπο μελέτης του και, αν χρειάζεται, προειδοποιούν τους φοιτητές για τις τυχόν δυσκολίες που θα συναντήσουν και τους προτείνουν τρόπους για να τις αντιμετωπίσουν (λ.χ. προαπαιτούμενο διάβασμα, πηγές συμβουλευτικής υποστήριξης, μεθόδους αξιοποίησης των γνώσεων και εμπειριών που διαθέτουν κ.ά.).
2. Πληροφορίες για πηγές γνώσεων συμπληρωματικές προς το κείμενο
Οι πηγές αυτές είναι οι βιβλιογραφικές αναφορές καθώς και οι οδηγοί για περαιτέρω μελέτη που υπάρχουν στο τέλος κάθε κεφαλαίου. Μία ακόμα πηγή, σε ορισμένες Θεματικές Ενότητες, είναι τα «παράλληλα κείμενα», που είναι τμήματα βιβλίων, άρθρα, στατιστικά δεδομένα κ.ά., στα οποία χρειάζεται να ανατρέχουν οι φοιτητές για περαιτέρω ενημέρωση.
3. Στοιχεία που αποσκοπούν να προσδώσουν μεγαλύτερη σαφήνεια και ενάργεια στο κείμενο
Εδώ κατατάσσονται κάθε είδους επεξηγήσεις, υποσημειώσεις, αναφορές, παραπομπές, ορισμοί, αναλύσεις εννοιών, γλωσσάρια, καθώς και παραδείγματα ή μελέτες περίπτωσης. Επίσης στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι μη γλωσσικές παρεμβάσεις που αναδεικνύουν βασικά σημεία του κειμένου και γενικά το καθιστούν περισσότερο εύληπτο (πίνακες, διαγράμματα, σχέδια, εικόνες, φωτογραφίες, καθώς και τυπογραφικές παρεμβάσεις, όπως είναι το είδος των γραμμάτων, οι γραμματοσειρές, οι υπογραμμίσεις, τα πλαίσια κ.ο.κ.).
4. Ασκήσεις κάθε είδους («Δραστηριότητες», «Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης» κ.ά.)
Οι ασκήσεις αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Στόχο έχουν να ενεργοποιούν τους φοιτητές, ώστε να εμβαθύνουν τον προβληματισμό τους αναφορικά με τα μελετώμενα, να συγκροτούν πληρέστερα τις σκέψεις τους, να διαμορφώνουν κριτικά επιχειρήματα, να εμπεδώνουν αλλά και να εφαρμόζουν όσα έμαθαν, καθώς και να αυτοαξιολογούν την πορεία της μελέτης τους.
Οι ασκήσεις διατρέχουν συνεπώς όλους τους τόμους του ΕΑΠ και είναι ποικίλες:
§ Εκπονούνται ορισμένες φορές στην αρχή ενός κεφαλαίου, με στόχο να φέρουν στην επιφάνεια τις υπάρχουσες γνώσεις, δεξιότητες, εμπειρίες, ανάγκες και προσδοκίες των φοιτητών.
§ Εκπονούνται οι περισσότερες κατά τη διάρκεια της μελέτης του κεφαλαίου, με στόχο οι φοιτητές να επεξεργαστούν πληροφορίες, να κρίνουν, να συνθέσουν και να αναδιαμορφώσουν απόψεις, να εφαρμόσουν τμήματα της διδακτέας ύλης, να τα συνδέσουν με την πραγματικότητα που τους περιβάλλει.
§ Εκπονούνται ορισμένες φορές μετά τη μελέτη του κεφαλαίου, προκειμένου οι φοιτητές να ελέγξουν τις γνώσεις και δεξιότητες που απέκτησαν και να αξιολογήσουν τις δυνατότητες και τις αδυναμίες τους, τις (νέες) ανάγκες και προσδοκίες τους.
Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ
Η σε βάθος κατανόηση ενός κειμένου εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από το φοιτητή είναι ευνόητο ότι δε συμβιβάζεται με την άκριτη αποδοχή του περιεχομένου του κειμένου. Αντίθετα, λειτουργεί ως αφετηρία, προκειμένου ο φοιτητής να διαμορφώσει μια σχέση διαλόγου με το κείμενο και να το χειριστεί με στόχο να καλύψει τα ενδιαφέροντα και τις μαθησιακές ανάγκες του. Αυτή η «ενεργητική ανταλλαγή» ανάμεσα στο φοιτητή και το κείμενο πραγματοποιείται μέσα από τρεις αλληλοδιαπλεκόμενες διεργασίες, που παρουσιάζονται αμέσως παρακάτω.
1. Ο φοιτητής οικειοποιείται το κείμενο με το δικό του τρόπο και ρυθμό
Καθένας εκπαιδεύεται καλύτερα, όταν ακολουθεί τον προσωπικό του τρόπο μάθησης. ’λλος διευκολύνεται, εάν ακολουθεί τη δομή του κειμένου και το νήμα των συλλογισμών του συγγραφέα. ’λλος προτιμάει να ακολουθεί δική του διαδρομή: ξεκινάει από τα μέρη του κειμένου που τον ενδιαφέρουν, κάνει παρεκκλίσεις, επιστρέφει σε ορισμένες σελίδες, όταν το χρειάζεται. ’λλος κρατά σημειώσεις, άλλος υπογραμμίζει επάνω στο βιβλίο. ’λλος προτιμάει να διαβάζει ώρες αδιάσπαστα, ενώ άλλος κάνει παύσεις ή συζητάει με άλλους όσα μελέτησε. Σε κάθε περίπτωση, είναι σκόπιμο ο φοιτητής να εμπιστευτεί το δικό του τρόπο και ρυθμό μάθησης και ανάλογα να διαμορφώσει τη στρατηγική προσπέλασης στο κείμενο.
2. Κριτική διείσδυση στο περιεχόμενο (ισχύει ιδιαίτερα για τις ανθρωπιστικές και τις κοινωνικές επιστήμες)
Όπως αναφέρθηκε, ζητούμενο για το φοιτητή είναι να οικειοποιηθεί το κείμενο με τον πιο πρόσφορο για τον ίδιο τρόπο. Για να το επιτύχει, προβαίνει σε μια διαπραγμάτευση με το περιεχόμενο. Εξετάζει τα σημεία τα οποία ενισχύουν τις απόψεις που ήδη είχε, καθώς και εκείνα με τα οποία διαφωνεί ή για τα οποία αμφιβάλλει, συνεπώς θεωρεί ότι χρειάζονται αντίλογο ή περισσότερη διερεύνηση. Συνδέει το κείμενο με τις προϋπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες του και το θεωρεί αφορμή για να στοχαστεί επάνω σε αυτές. Επιχειρεί, με άλλα λόγια, να βρει τι πραγματικά σημαίνει το κείμενο γι΄αυτόν τον ίδιο, επιδιώκει να το ενσωματώσει στο αντιληπτικό του σύστημα και να το καταστήσει εφόδιο για περαιτέρω σκέψη και δραστηριοποίηση.
3. Εφαρμογή στην πράξη
Όσο μελετά κανείς το κείμενο με κριτικό τρόπο, σκέφτεται ταυτόχρονα ποιες εφαρμογές μπορούν να έχουν όσα μαθαίνει. Πού θα χρησιμοποιήσει τις γνώσεις και τις δεξιότητες που αποκτά, ποια σχέδια δράσης θα αναπτύξει, ποια επόμενα «βήματα» θα κάνει είτε στο πεδίο της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης είτε στην επαγγελματική ή προσωπική σφαίρα της ζωής.
