Το αρχείο σε ηλεκτρονική μορφή μπορείτε να το κατεβάσετε εδώ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το παρόν κείμενο επιδιώκει να εισάγει τον χρήστη - διδάσκοντα της αίθουσας
τηλεκπαίδευσης του ΤΕΙ Σερρών στις βασικές έννοιες της διδασκαλίας μέσω
τηλεκπαίδευσης. Αποτελεί ένα εγχειρίδιο για τις στρατηγικές διδασκαλίας και τον
σχεδιασμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας από απόσταση. Αξίζει να αναφερθεί ότι
στόχος του εγχειριδίου δεν είναι η περιγραφή των τεχνικών προδιαγραφών της
αίθουσας τηλεκπαίδευσης και του τρόπου που χρησιμοποιείται. Αντίθετα, κύριος
σκοπός είναι η ενημέρωση των διδασκόντων σχετικά με τις αλλαγές – τροποποιήσεις
που οφείλουν να κάνουν στο μάθημά τους ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις
ενός μαθήματος τηλεκπαίδευσης...
2. ΓΕΝΙΚΑ – ΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Με τον όρο Τηλεκπαίδευση εννοούμε κάθε είδους εκπαιδευτική δραστηριότητα η
οποία επιτρέπει στο διδάσκοντα και τους εκπαιδευόμενους να ολοκληρώνουν
εκπαιδευτικές και μαθησιακές λειτουργίες αντίστοιχα, ενώ βρίσκονται σε
διαφορετικό τόπο ή/ και χρόνο. Τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη του Internet, ο
όρος τείνει να σημαίνει σχεδόν αποκλειστικά τη χρησιμοποίηση του Διαδικτύου για
την οργάνωση, διαχείριση και υλοποίηση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων από
απόσταση.
Ο μαθητής εκπαιδευόμενος έχει συνήθως πλήρη έλεγχο του ρυθμού προόδου, ενώ
ταυτόχρονα υπάρχει διαθέσιμη ή /και κατά βούληση υποστήριξη από τον εκπαιδευτή
ή τον ειδικό του θέματος. Η υποστήριξη είναι απαραίτητη, αφού στην αντίθετη
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 4
περίπτωση θα μιλούσαμε μόνο για αυτοεκπαίδευση, η οποία θα μπορούσε να γίνει με
άλλα μέσα π.χ. με ένα βιβλίο ή ένα εκπαιδευτικό CD-ROM.
Η Τηλεκπαίδευση εμπεριέχει συνεργατική εκπαίδευση και αλληλεπίδραση μεταξύ
μαθητών και εκπαιδευτών καθώς και μεταξύ μαθητών, όπως δηλαδή συμβαίνει στην
κλασσική εκπαίδευση, π.χ. σε μία παραδοσιακή αίθουσα διδασκαλίας. Εξάλλου τα
ηλεκτρονικά μαθήματα γίνονται σε “τάξη”. Απλά, αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο
εκπαιδευτικός και οι μαθητές βρίσκονται σε διαφορετικούς χώρους και η έννοια της
“τάξης” δημιουργείται εικονικά – π.χ. από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η
διδασκαλία μπορεί να διεξάγεται είτε σύγχρονα είτε ασύγχρονα. Στην πρώτη
περίπτωση η σύγχρονη συνεργασία σημαίνει την επικοινωνία μεταξύ
απομακρυσμένων σημείων αλλά ταυτόχρονα (synchronous collaborative). Στη
δεύτερη, η ασύγχρονη συνεργασία σημαίνει την επικοινωνία μεταξύ μελών που
απέχουν τόσο χωρικά όσο και χρονικά (asyncronous collaborative).
Υπάρχει επίσης η περίπτωση της διδασκαλίας με εξατομικευμένο ρυθμό (self-paced),
όπου διατίθεται στον εκπαιδευόμενο ένας συνδυασμός εκπαιδευτικών μέσων (βιβλία,
CD-ROMs, ήχοs, εικόνες, Video εφαρμογές Computer Based Training κτλ.). Όλα
είναι στην διάθεση του εκπαιδευόμενου όποτε και όπου εκείνος θέλει. Συνήθως
στερείται δυνατότητας συνεργασίας και ανταλλαγής απόψεων με συμμαθητές ή με
τον εκπαιδευτή. Αν τα έχει πρόκειται για μια από τις προηγούμενες κατηγορίες.
Στην διδασκαλία με ασύγχρονη συνεργασία, επιβάλλεται να παρέχεται στους
συμμετέχοντες και εκπαιδευόμενους η δυνατότητα να εργαστούν με το εκπαιδευτικό
υλικό οπουδήποτε και οποτεδήποτε, έχοντας παράλληλα πλήρη δυνατότητα
(ασύγχρονης) επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων με τους συνεκπαιδευόμενους ή
με τον εκπαιδευτή.
Αντίθετα στην διδασκαλία με σύγχρονη συνεργασία, οι συμμετέχοντες βρίσκονται ο
καθένας στον δικό του χώρο (γραφείο, σπίτι κτλ.), αλλά μπορούν μέσω
τηλεπικοινωνιακής σύνδεσης (Internet, WAN, LAN) να συμμετέχουν σε μια
“ζωντανή” εικονική αίθουσα διδασκαλίας. Μέσω της συμμετοχής εκτελούνται όλες ή
μέρος των μαθησιακών διαδικασιών. Τέτοιες είναι η μελέτη μέσα από την εκτέλεση
εκπαιδευτικών εφαρμογών, η παρακολούθηση του ηλεκτρονικού πίνακα, η
συμμετοχή σε audio και video conferences, η συμμετοχή σε συζητήσεις με τους
συμμαθητές και τον εκπαιδευτή κ.α. Απαιτεί φυσικά τον χρονικό συντονισμό των
συμμετεχόντων.
Η περίπτωση του Ανοικτού Πανεπιστημίου είναι μια υβριδική μορφή τηλεκπαίδευσης
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 5
κατά την οποία αποστέλλεται στον εκπαιδευόμενο όλο το εκπαιδευτικό υλικό καθώς
και ο οδηγίες για την οργάνωση του χρόνου της μελέτης και ορίζονται μερικές
συναντήσεις με τον καθηγητή – σύμβουλο ο οποίος εξηγεί απορίες και ελέγχει τις
εργασίες που ανατίθενται στους μαθητές.
Είναι γεγονός ότι ο όρος Τηλεκπαίδευση χρησιμοποιείται σήμερα όλο και
περισσότερο και βρίσκει συνεχώς νέες εφαρμογές. Θα επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε
το λόγο ύπαρξης αυτού του φαινόμενου δίνοντας μια σειρά από πλεονεκτήματα της
Τηλεκπαίδευσης, όπως είναι τα εξής:
• Το εκπαιδευτικό υλικό είναι πάντα διαθέσιμο, και μπορούμε να το
επαναλαμβάνουμε.
• Είναι παντού διαθέσιμο, δηλαδή όπου και να είμαστε.
• Είναι διαθέσιμο σε όλους όσους έχουν στην διάθεση τους απλά μέσα, όπως
ένας προσωπικός Η/Υ, και δεν απαιτεί οργανωμένους χώρους εκπαίδευσης.
• Το υλικό είναι εξαιρετικά πλούσιο (ή μπορεί να είναι) σε περιεχόμενο.
• Είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό, όταν χρησιμοποιούνται σωστά διαφορτικοί
τρόποι παρουσίασης: πολυμέσα, βίντεο, ήχος, κείμενα, εικόνες, παραστάσεις,
ομιλία, διαλογική συνεργασία.
• Προσφέρεται με πολλούς τρόπους ώστε να ταιριάζει στις προτιμήσεις του
εκπαιδευομένου: αυτοδιδασκαλία, με ασύγχρονη συνεργασία, σύγχρονη
διδασκαλία, επικοινωνία τόσο με τον εκπαιδευτή όσο και τους συμμαθητές.
• Υπάρχει δυνατότητα συνεχούς βελτίωσης του περιεχομένου και της
αποτελεσματικότητας.
• Παρέχεται πλήρης απελευθέρωση από το ξεπερασμένο μοντέλο της
“σειριακής διδασκαλίας” επιτρέποντας δυναμική υπερμάθηση (hyper
learning).
• Η μάθηση γίνεται συμμετοχική με ενεργούς εκπαιδευόμενους αντί για
παθητικούς δέκτες.
• Υπάρχει δυνατότητα για τμηματοποίηση τόσο της παρουσίασης όσο και του
περιεχομένου προσφέροντας δυνατότητες επαναχρησιμοποίησης και
δημιουργίας κοινής βάσης για πολλά θέματα.
• Έχει ευκολότερη διαχείριση της προόδου και ανταλλαγής απόψεων με
εκπαιδευτές και συμμετέχοντες.
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 6
• Μέτρηση της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης και επομένως του
αποτελέσματος στης επένδυσης.
• Συνεχής βελτίωση του περιεχομένου του αντικειμένου εργαλείων,
παρουσίασης.
• Παρέχει εξοικονόμηση πόρων και κόστους για όλους τους συμμετέχοντες:
Φορείς, Εκπαιδευτές, Εκπαιδευόμενους.
• Ανοίγει νέες ευκαιρίες για αύξηση των δραστηριοτήτων σε ακαδημαϊκά
ιδρύματα και φορείς εκπαίδευσης, καθώς και
• νέες ευκαιρίες για εκπαίδευση σε προσωπικό, πολίτες και μαθητές για θέματα
που δεν τους ήταν διαθέσιμα δυνατόν (κόστος, χρόνος, χώρος).
• Μπορεί να προσφέρεται σε απεριόριστο πρακτικά αριθμό εκπαιδευομένων, με
ταυτόχρονη και δραστική μείωση της ανάγκης προγραμματισμού δασκάλων,
αιθουσών και εκπαιδευομένων.
• Δυνατότητα προεπιλογής από τους εκπαιδευόμενους μεταξύ παρόμοιων
διαθέσιμων θεμάτων.
• Προσφέρεται για τη δημιουργία εξατομικευμένων προγραμμάτων
εκπαίδευσης.
• Παρέχεται άμεση πιστοποίηση Δεξιοτήτων ή Γνώσεων κτλ.
• Δίνεται η ευκαιρία για άμεση πρόσβαση στη γνώμη ειδικών ανεξάρτητα από
την απόσταση.
Τα παραπάνω πέρα από ένας κατάλογος πλεονεκτημάτων που προσφέρει η
Τηλεκπαίδευση είναι ταυτόχρονα και μία σειρά από προδιαγραφές που πρέπει να
πληρεί η πλατφόρμα, τα εργαλεία ανάπτυξης, διαχείρισης και παρακολούθησης της
εκπαίδευσης και φυσικά το περιεχόμενό της (που αναπτύσσεται ή οργανώνεται με
την χρήση της πλατφόρμας).
Τα πιο κρίσιμα στοιχεία για μια επιτυχημένη τηλεκπαίδευση είναι πως ο διδάσκων
πρέπει να είναι πάντα πολύ καλά προετοιμασμένος (δεν αρκεί μια κιμωλία και η
γνώση του αντικειμένου), ενώ ο διδασκόμενος πρέπει να είναι απόλυτα
πειθαρχημένος ώστε να καταφέρει να ολοκληρώσει το μάθημα μέσα στο ελεύθερο -
ανοικτό περιβάλλον που διαμορφώνεται.
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 7
3. ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ – ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ ΣΕ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΤΗΛΕΔΙΑΣΚΕΨΗΣ
3.1 Υποκίνηση Διδασκομένων
Εφόσον ο διδάσκων γνωρίζει εκ των προτέρων το γνωστικό αντικείμενο που θα
διδάξει καθώς και τον τρόπο που θα το κάνει (μέθοδος διδασκαλίας) οφείλει να
επικεντρωθεί στο σχεδιασμό του μαθήματος. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού του
μαθήματος τηλεδιάσκεψης οφείλει να αναλογιστεί τα προσδοκώμενα αποτελέσματα
μάθησης και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των διδασκομένων. Έτσι, το πρωτεύον
είναι να κάνει ερωτήσεις του τύπου ποιοι είναι οι διδασκόμενοι, γιατί παρακολουθούν
το μάθημα με αυτόν τον τρόπο και ποια θέματα θεωρούνται πιο σημαντικά για να
μάθουν και ύστερα να ασχοληθεί με την τεχνολογία και άλλα οργανωτικά και
διοικητικά θέματα.
Είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν εκπαιδευτικές μέθοδοι που να υποκινούν τους
διδασκόμενους στη μάθηση και να ενθαρρύνουν συμπεριφορές ενεργούς μάθησης
(active learning). Η υποκίνηση των διδασκομένων είναι πολύ σημαντικό στοιχείο σε
οποιοδήποτε μαθησιακό περιβάλλον και ιδιαίτερα σε ένα περιβάλλον εξ αποστάσεως
εκπαίδευσης κατά το οποίο οι διδασκόμενοι πρέπει να παρακινούνται περισσότερο
για τη μάθησή τους. Κατά τη διαδικασία λοιπόν του σχεδιασμού ενός μαθήματος με
τηλεδιάσκεψη, ο διδάσκων θα πρέπει να λάβει υπόψη τα παρακάτω χαρακτηριστικά
που αφορούν την παρακίνηση των διδασκομένων:
• Προσοχή. Βελτίωση της προσοχής του κοινού με τη βοήθεια της χρήσης
διαφορετικών μέσων διδασκαλίας. Η περισσότερη προσοχή από την πλευρά
των διδασκομένων μπορεί να επιτευχθεί αν ο διδάσκοντας εμπλουτίσει το
μάθημα του με ερωτο-απαντήσεις, με τη προσπάθεια εκμαίευσης
πληροφοριών από τους ίδιους τους μαθητές και γενικότερα με τη χρήση
διαφόρων μεθόδων διδασκαλίας που θα βοηθήσουν στη διατήρηση του
ενδιαφέροντος για το μάθημα
• Σχετικότητα. Είναι απαραίτητο να τονιστεί και να υπογραμμιστεί από τον
διδάσκοντα η σχετικότητα του μαθήματος με το γενικότερο θεματικό πεδίο το
οποίο εξετάζεται. Είναι σημαντική η χρήση παραδειγμάτων και εννοιών που
να δείχνουν ξεκάθαρα τη συσχέτιση με προηγούμενα μαθήματα και
παραδόσεις. Τέλος πρέπει να τονίζεται η χρησιμότητα του μαθήματος για την
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 8
παρούσα καθώς και για μελλοντικές τηλεδιασκέψεις.
• Εμπιστοσύνη. Δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης με τους διδασκόμενους,
γεγονός που θα τους διευκολύνει να «εμπλακούν» και να «δεσμευτούν» κατά
τη διάρκεια της τηλεδιάσκεψης. Ο διδασκόμενος οφείλει να κατανοήσει ότι
όσο περισσότερο προσπαθήσει τόσο πιο εύκολα θα πετύχει στο μάθημα και η
γενικότερη συμπεριφορά του επηρεάζει άμεσα την απόδοσή του. Είναι
σημαντικό ο διδάσκοντας να δημιουργήσει θετικές προσδοκίες.
• Ικανοποίηση. Δημιουργία ευκαιριών προς τους διδασκόμενους να
χρησιμοποιήσουν επίκτητη γνώση ή αυτή που μόλις αποκτήθηκε για να
αισθανθούν ικανοποίηση από τις σπουδές τους. Ο διδάσκοντας οφείλει να
διασφαλίσει την ανατροφοδότηση και να ενισχύσει την ενεργό μάθηση.
3.2 Καθορισμός προσδοκιών
Είναι γεγονός ότι μετά από πολλά χρόνια κατά τα οποία οι διδασκόμενοι ήταν
παθητικοί αποδέκτες μαθημάτων και διαλέξεων (σχολείο, κτλ) είναι δύσκολο να
περιμένει κανείς από αυτούς ότι σε ένα περιβάλλον τηλεδιάσκεψης γνωρίζουν πώς να
συμμετέχουν ενεργά. Ο διδάσκοντας οφείλει να τους βοηθήσει να καταλάβουν ότι
περιμένει από αυτούς αλληλεπίδραση και ενεργό μάθηση. Ένας απλός τρόπος για να
αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της μη συμμετοχής στο μάθημα είναι να
γνωστοποιηθούν στους διδασκόμενους τα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα
και προσδοκίες πριν την έναρξη του μαθήματος. Ένα ενημερωτικό φυλλάδιο ή
κάποια σχόλια στην αρχή του μαθήματος είναι δυνατά να βοηθήσουν τους
διδασκόμενους να κατανοήσουν τη διαφορά μεταξύ μιας απλής διάλεξης και της
τηλεδιάσκεψης που θα παρακολουθήσουν.
Ο διδάσκων αρχικά οφείλει να ενημερώσει τους διδασκόμενους για την καθυστέρηση
ήχου ή / και εικόνας και να κάνει ενέργειες για να βελτιώσει αυτήν την αδυναμία.
Για παράδειγμα, να τους ενημερώσει μετά από πόσο χρονικό διάστημα θα πρέπει να
έχουν οπτική η ακουστική επαφή και να πείσει τους διδασκόμενους να περιορίσουν
στο ελάχιστο τους άχρηστος θορύβους. Επίσης πρέπει να τους προετοιμάσει για την
ενεργό εμπειρία που θα βιώσουν. Αυτό γίνεται με τη χρήση μιας δραστηριότητας πριν
ξεκινήσει το μάθημα ή με μια συζήτηση για το τι περιμένουν αυτοί και τι περιμένει ο
διδάσκοντας να γίνει κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Ο διδάσκοντας, επίσης,
οφείλει να ενθαρρύνει τους διδασκόμενους να συμμετέχουν χρησιμοποιώντας μια
μικρή ομάδα για κάποιο project, μια συζήτηση ερωτήσεις κτλ έτσι ώστε να αποφύγει
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 9
τον παθητικό τρόπο μάθησης. Μερικές ιδέες για την μετάδοση των προσδοκιών –
αναμενόμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων είναι οι παρακάτω:
• Στην αρχή κάθε τηλεδιάσκεψης υπενθύμιση των διδασκομένων ότι πρέπει να
συμμετέχουν
• Υπενθύμιση ότι πρόκειται να παρακολουθήσουν ένα μάθημα
αλληλεπιδραστικό και όχι μια απλή διάλεξη. Αυτό σημαίνει ότι λένε και
κάνουν είναι φανερό σε όλους.
• Συζήτηση σχετικά με τον ρόλο του καθενός και τις συνήθειες («εθιμοτυπία»)
ενός μαθήματος τηλεδιάσκεψης
• Προκαθορισμός των δραστηριοτήτων που θα πραγματοποιηθούν κατά τη
διάρκεια της τηλεδιάσκεψης
• Συμμετοχή των διδασκομένων και στη διαδικασία «στησίματος» του
εξοπλισμού και των μηχανημάτων έτσι ώστε να εμπλακούν άμεσα στην
ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των εργαλείων – μέσων της
τηλεδιάσκεψης.
• Επικέντρωση στους στόχους του μαθήματος από την αρχή ως το τέλος της
τηλεδιάσκεψης
3.3 Διατήρηση του ενδιαφέροντος των διδασκομένων
Είναι απαραίτητο ο διδάσκοντας να εμπλουτίσει το μάθημα με ποικίλους τρόπους για
να διατηρήσει το ενδιαφέρον των διδασκομένων σε υψηλά επίπεδα. Τέτοιοι τρόποι
μπορεί να περιλαμβάνουν τη χρήση σχετικών βίντεο ή εικόνων ή ήχων για να
επεξηγήσει κανείς συγκεκριμένα μέρη του μαθήματος, ή η χρήση εξωτερικών –
επισκεπτών ομιλητών με τους οποίους οι διδασκόμενοι θα μοιραστούν μια
διαφορετική προοπτική για ένα συγκεκριμένο θέμα, απαντήσεις σε ερωτήσεις,
επίλυση αποριών και - πολύ σημαντικό - αποτελεσματική ανατροφοδότηση
(feedback) σε εργασίες των διδασκομένων. Ακόμη και αν πετύχει το εγχείρημα με
τους ομιλητές και τη χρήση εικόνων και βίντεο, είναι γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί
να παρακολουθεί κάποιον αν μιλά πολλές ώρες και για αυτό πρέπει να μπορούν οι
διδασκόμενοι να έχουν τη δυνατότητα να στρέψουν κάποια στιγμή την προσοχή τους
μακριά από την οθόνη. Αυτό μπορεί να γίνει με την ανάθεση εργασιών σε μικρές
ομάδες για θέματα που θα συζητηθούν αργότερα. Προγραμματισμός διαλειμμάτων
για να μπορούν οι διδασκόμενοι να χαλαρώσουν και να ξεκουραστούν. Οι ιδιαίτερα
υποκινημένοι διδασκόμενοι μπορούν να αντέξουν πολύωρες διαλέξεις αλλά ως
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 10
συμβουλή δίνεται να μη μιλάει κανείς για περισσότερο από μισή ώρα. Αντί για αυτό
μπορεί η διάλεξη να εναλλάσσεται και με κάποιες άλλες δραστηριότητες.
Τέτοιες δραστηριότητες είναι οι παρακάτω:
Ρυθμός
Αλλαγή του ρυθμού διδασκαλίας για διατήρηση του
ενδιαφέροντος των διδασκομένων. Μείωση του ρυθμού
για την παράδοση νέου υλικού-περιεχομένου. Αύξηση
του ρυθμού για την επανάληψη περιεχομένου
Συζητήσεις
Επικέντρωση στον διδάσκοντα: για να διευκρινιστεί
το περιεχόμενο, να καθοριστούν οι ορισμοί-όροι, να
προσδιοριστούν οι υποθέσεις, να ενθαρρύνει συμμετοχή
Επικέντρωση στην ομάδα: στηρίζεται στην εμπειρία,
ερευνούν τις υποθέσεις, ενισχύουν τις σχέσεις, θέτουν
ερωτήσεις, διατυπώνουν ιδέες και εξετάζουν υποθέσεις
Συνεργατικές: λύνουν προβλήματα, μοιράζουν
ευθύνες, συγκρίνουν εναλλακτικές λύσεις, εξετάζουν
και τροποποιούν υποθέσεις
Άλλοι να διδάξουν
Αυτό μπορεί να γίνει δίνοντας τη δυνατότητα στους
διδασκόμενους να κάνουν παρουσιάσεις, να
προσκαλέσουν έναν εξωτερικό ομιλητή – επισκέπτη
καθηγητή ή εμπειρογνώμονα, να παίξουν ρόλους (role
playing) και να διαχειριστούν συζητήσεις
προσκαλώντας έναν ομιλητή και μετά τη συζήτηση,
ερωτο-απαντήσεις που θα ακολουθήσουν
Παράδοση μαθήματος
Εναλλαγή μεταξύ παράδοσης νέου περιεχομένου και
επανάληψης. Χρήση προσομοιώσεων και παιχνιδιών για
πρόκληση του ενδιαφέροντος. Χρήση μελέτης
περιπτώσεων (case-studies) για να εισαχθεί η
πραγματικότητα ενός προβλήματος και να συζητηθούν
αργότερα οι καλύτερες πρακτικές και στρατηγικές
επίλυσης του. Υποβολή ερωτήσεων πραγματικών και
σύνθετων και αποφυγή των κλειστών ερωτήσεων (ΝΑΙ /
ΟΧΙ). Διατύπωση ερώτησης, και μετά από
συγκεκριμένο χρονικό διάστημα παρουσίαση της
απάντησης από τον διδασκόμενο
Χρήση άλλων μέσων
Χρήση ποικίλων μέσων για την πρόκληση και
διατήρηση του ενδιαφέροντος. Αυτό μπορεί να γίνει με
τη χρήση διαγραμμάτων και γραφημάτων , πινάκων
εικόνων και προβολή βίντεο για ένα συγκεκριμένο
θέμα. Πολλές φορές η χρήση εικόνας ή σχήματος
βοηθούν στη διατήρηση του ενδιαφέροντος
περισσότερο από μια διάλεξη.
Τέλος, για να προωθήσει ο διδάσκοντας την αλληλεπίδραση οφείλει να
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 11
χρησιμοποιήσει τα παρακάτω:
• Να εγκλιματισθούν και να συμμετάσχουν στο μάθημα οι διδασκόμενοι από τα
πρώτα πέντε λεπτά έτσι ώστε να μην χρειαστεί αργότερα να τους προσεγγίσει
ο διδάσκοντας.
• Χρήση ενός καταλόγου με τα ονόματα των συμμετεχόντων στο μάθημα και
διαχωρισμός των διδασκομένων σε δύο ομάδες έτσι ώστε να γίνεται συζήτηση
μεταξύ τους
• Αφιερώσετε 30% με 65% της ώρας του μαθήματος σε συζήτηση και
δραστηριότητες με τους διδασκόμενους
• Απάντηση σε ερωτήσεις αφού πρώτα επαναλάβει ο διδάσκοντας την ερώτηση
για να ακουστεί από όλους και προσπάθεια απάντησης της ερώτησης πρώτα
από άλλον διδασκόμενο.
3.4 Άλλου είδους συμβουλές (οδηγίες και πρακτικές)
Παρακάτω παρατίθονται κάποιες άλλες συμβουλές – οδηγίες προς τους διδάσκοντες
που ενδιαφέρονται να χρησιμοποιήσουν την τηλεδιάσκεψη για το μάθημά τους. Η
παρούσα ενότητα επικεντρώνεται κυρίως σε ικανότητες επικοινωνίας και πρακτικές
που αφορούν τη γενικότερη συμπεριφορά του διδάσκοντα στο μάθημα
τηλεδιάσκεψης.
Εκμάθηση του συστήματος συνεδριάσεων μέσω βίντεο (βιντεοδιάσκεψη)
Είναι πολύ απλή η χρήση ενός συστήματος τηλεδιάσκεψης για κάθε ένα που έχει μια
καλή σχέση με την τεχνολογία και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ο διδάσκοντας
οφείλει να αφιερώσει χρόνο για να πειραματιστεί και να εξασκηθεί στη χρήση του
συστήματος τηλεδιάσκεψης που θα χρησιμοποιήσει, ιδιαίτερα αν σχεδιάζει να
χρησιμοποιήσει και άλλες περιφερειακές συσκευές όπως κάμερα κτλ. Πρέπει όμως να
αποφευχθεί η κατάσταση κατά την οποία κατά τη διάρκεια του μαθήματος ο
διδάσκοντας να εξοικειώνεται και να μαθαίνει πώς να χρησιμοποιεί την τεχνολογία.
Διατήρηση της οπτικής επαφής
Για να μπορέσει ο διδάσκοντας να διατηρήσει το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή όλων
των συμμετεχόντων πρέπει να έχει οπτική επαφή με αυτούς κοιτάζοντας απευθείας
μέσα στην τηλεοπτική κάμερα για να νιώθουν οι διδασκόμενοι ότι τους κοιτάζει στα
μάτια. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος δεν πρέπει να παίρνουν τα μάτια τους από
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 12
την κάμερα για να ξεκινήσουν μια άλλη συνομιλία γιατί έτσι θα χάσουν την επαφή με
τους διδασκόμενους.
Διατήρηση ενδιαφέροντος όλων των συμμετεχόντων
Δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες σε μια τηλεδιάσκεψη μπορεί να προέρχονται από
πολλά μέρη οι διδάσκοντες θα πρέπει να έχουν καταχωρημένα τα ονόματα και τις
τοποθεσίες από τις οποίες συνδέονται στο μάθημά τους. Επανάληψη των ερωτήσεων
φέρνει τους συμμετέχοντες σε μια πιο στενή σχέση με το μάθημα και μεταξύ τους και
τους κεντρίζει το ενδιαφέρον αν ο διδάσκοντας αναφέρεται σε αυτούς με τα ονόματα
τους σαν να τους ξέρει προσωπικά έναν έναν.
Αργές και ήρεμες κινήσεις και χειρονομίες
Η κίνηση και οι χειρονομίες πρέπει να είναι φυσιολογικές αλλά πρέπει να
αποφεύγονται οι χαιρετισμοί, οι απότομες κινήσεις κτλ. Το βίντεο δεν μπορεί να
αποδώσει εύκολα τις γρήγορες μετακινήσεις χωρίς να υπάρχει έστω μια μικρή
απώλεια της ποιότητας της εικόνας ή του ήχου. Αν επιθυμεί ο διδάσκοντας να
περπατήσει γύρω από το χώρο θα πρέπει να γνωρίζει που είναι τα όρια εντός των
οποίων τον καλύπτει η κάμερα για να μην εξαφανιστεί από την εικόνα χωρίς να το
θέλει. Έτσι, μπορεί να σημειώσει τα σημεία μέχρι τα οποία μπορεί να κινηθεί για να
αποφύγει τέτοιου είδους προβλήματα. Αν ο διδάσκοντας συνηθίζει να κουνάει πολύ
τα χέρια του θα πρέπει να ζητήσει να τον παίρνει η κάμερα από πολύ κοντά για να
μην φαίνονται τα χέρια του.
Διατήρηση της κατάλληλης θέσης απέναντι στον τηλεοπτικό φακό
Η θέση του σώματος του διδάσκοντα είναι πολύ σημαντική για να μπορέσουν οι
διδασκόμενοι να νιώσουν ότι απευθύνεται σε αυτούς και όχι σε άλλους. Για αυτό και
ο διδάσκοντας οφείλει να κάνει πολλές πρόβες για το ποια είναι η κατάλληλη θέση ή
το σημείο στο οποίο πρέπει να στέκεται απέναντι στην κάμερα για αποφύγει τέτοιες
δυσκολίες.
Επίδειξη ενθουσιασμού για το θέμα συζήτησης – αντικείμενο διδασκαλίας
Οι διδασκόμενοι θα δυσκολευτούν πολύ να δώσουν προσοχή σε ένα μάθημα όταν ο
διδάσκοντας δεν το παρουσιάζει με έναν τρόπο που να τους κινεί το ενδιαφέρον ή
είναι πολύ βαρετός ή αγχωμένος. Τα μαθήματα με ενδιαφέρον είναι αυτά που
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 13
χαρακτηρίζονται από πληθώρα συζητήσεων και ομαδικών εργασιών. Μόνο έτσι οι
διδασκόμενοι μετά τα πρώτα λεπτά θα αρχίσουν να μην ασχολούνται πια με την
τεχνολογία αλλά το θέμα που πραγματεύεται ο διδάσκοντας.
Ο τόνος της φωνής να είναι καθαρός και δυνατός
Ο διδάσκοντας πρέπει να εκμεταλλευτεί το σύστημα τηλεδιάσκεψης το οποίο του
δίνει τη δυνατότητα να ακούγεται η φωνή του φυσικά χρησιμοποιώντας και τη
γλώσσα του σώματος. Είναι πολύ σημαντικό να αφήνει τον έναν να τελειώνει την
πρότασή του και να μην διακόπτει ο ένας τον άλλο γιατί είναι πολύ δύσκολο για τους
άλλους να παρακολουθήσουν τη συζήτηση. Τα πράγματα γίνονται πολύπλοκα όταν
υπάρχουν πολλοί ομιλητές που ταυτόχρονα εκθέτουν τις απόψεις τους. Μπορεί να
χρειαστεί να υπάρχει κάποιος που να βοηθάει στην τήρηση της σειράς για το ποιος θα
πάρει το μικρόφωνο. Και δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι συνεχώς μπορούν να
ακούσουν όλοι όποιον μιλάει εφόσον η σύνδεση είναι ενεργή.
Χρήση οπτικό-ακουστικών βοηθημάτων
Όπως και σε άλλες μεθόδους διδασκαλίας έτσι και εδώ η χρήση οπτικό-ακουστικών
μέσων βοηθάει σημαντικά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Τέτοια μέσα
περιλαμβάνουν εικόνες, αντικείμενα, ήχους ή βίντεο και κατά τη χρήση αυτών είναι
ωφέλιμο να λάβει υπόψη του κανείς τα παρακάτω:
• Επικέντρωση της προσοχής στις διαστάσεις της οθόνης που
χρησιμοποιείται έτσι ώστε να μπορεί ο διδάσκοντας να προσαρμόσει το υλικό
του καθώς και τις κινήσεις του με αυτές.
• Χρήση μεγάλων και έντονων γραμμάτων έτσι ώστε να μπορούν ακόμη και
αυτοί που κάθονται μακριά να διαβάσουν με ευκολία τα γράμματα. Ιδιαίτερα
η χρήση απλών γραμματοσειρών και κουκκίδων είναι πολύ χρήσιμα για τους
διδασκόμενους. Χρυσός κανόνας για διαφάνειες 6 γραμμές Χ 6 λέξεις.
Ανάλυση παρουσίασης τουλάχιστον 800 Χ 600.
• Αρκετός χρόνος για τη μελέτη των γραφικών περιστάσεων και ακόμη
περισσότερος για την ανάγνωση κειμένου.
• Έλεγχος του οπτικό-ακουστικού υλικού έτσι ώστε πριν να ξεκινήσει το
μάθημα να είναι βέβαιος ο διδάσκοντας ότι μπορούν αν ακούσουν και να δουν
όλοι οι διδασκόμενοι.
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 14
Μετά από την πρώτη φορά που θα συμμετέχει κανείς ως διδάσκοντας σε μια
τηλεδιάσκεψη θα εντοπίσει τυχόν προβλήματα ή άλλα ζητήματα που προκύπτουν
έτσι ώστε να τα αποφύγει σε μελλοντικές τηλεδιασκέψεις. Τέτοιου είδους θέματα
περιλαμβάνουν το φόντο της εικόνας που δείχνει τον διδάσκοντα, το μικρόφωνο και
γενικά προβλήματα ήχου, τον φωτισμό κα.
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 15
4. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΛΙΣΤΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΩΝ
ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ
Κατά τη διαδικασία δημιουργίας ενός μαθήματος τηλεδιάσκεψης είναι σημαντικό να
επιτευχθεί ο σχεδιασμός έχοντας στο μυαλό την αλληλεπίδραση. Ο σχεδιασμός
λοιπόν ενός μαθήματος τηλεδιάσκεψης θα πρέπει να περιλαμβάνει τα παρακάτω
στοιχεία:
Αποτελέσματα μάθησης
Τι αναμένεται να μάθουν οι διδασκόμενοι;
Μέθοδοι και
δραστηριότητες
Πώς θα γίνει η μετάδοση του μαθήματος (διάλεξη,
συζήτηση, έμπρακτες δραστηριότητες);
Υλικό
Ποια οπτικό-ακουστικά μέσα θα χρησιμοποιηθούν για
να υποστηριχτεί η διδασκαλία;
Χρόνος
Πόσο χρόνο περίπου θα κρατήσει το μάθημα;
Επιλογή εξοπλισμού
Θα χρησιμοποιηθεί οπτικά μέσα ή ακουστικά για την
παράδοση του μαθήματος;
Σημειώσεις
Θα χρειαστεί ο διδάσκοντας να μοιράσει γραπτές
σημειώσεις ή θα χρησιμοποιήσεις οπτική παρουσίαση
του μαθήματός του (powerPoint,κτλ);
Μόλις ο διδάσκοντας ολοκληρώσει το σχέδιο μαθήματος πρέπει στη συνέχεια να το
αναθεωρήσεις έχοντας υπόψη τις παρακάτω ερωτήσεις:
• Πόσο από τον συνολικό χρόνο καταναλώνεται για τη διάλεξη (διατήρηση στο
πολύ 50% - το καλύτερο είναι το 30%);
• Πόσος χρόνος ξοδεύεται για τη διάλεξη γενικά (το πολύ 20 λεπτά);
• Συμπεριλαμβάνονται διαλείμματα;
• Μπορεί κάποιος επισκέπτης καθηγητής ή ομιλητής να βοηθήσει στη
διεξαγωγή του μαθήματος;
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 16
• Γνωρίζουν οι διδασκόμενοι τι αναμένεται να μάθουν;
• Μπορεί να γίνει κάποια παράδοση υλικού πριν τη διεξαγωγή του μαθήματος
(μέσω εκτυπώσεων, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, του διαδικτύου κτλ);
• Τι υποστήριξη χρειάζεται για να πραγματοποιηθεί το μάθημα με επιτυχία;
• Συμπεριλαμβάνεται ο χρόνος της αξιολόγησης;
4.1 Λίστα απαραιτήτων εργασιών
Σε συνδυασμό με το σχεδιασμό του μαθήματος οι διδάσκοντες θα πρέπει να λάβουν
υπόψη τους πολλές λεπτομέρειες που αφορούν τη χρήση του εξοπλισμού, την
χωροθέτηση της αίθουσας και τα σημεία τα οποία είναι ορατά στο φακό. Τα πρώτα
πράγματα που πρέπει να τσεκάρει και να γνωρίζει ο διδάσκοντας είναι:
Ημερομηνία τηλεδιάσκεψης:
Ώρα:
Σκοπός:
Τηλέφωνο τοπικού διαχειριστή:
Τηλέφωνο τοπικού τεχνικού:
Αριθμοί ISDN / IP:
Ταχύτητα Σύνδεσης:
Επίσης μια λίστα ελέγχου (checklist) για το τι πρέπει να έχει ο διδάσκοντας εκ των
προτέρων πολύ καλά:
σχεδιάσει την ημερομηνία και την ώρα που θα πραγματοποιηθεί η τηλεδιάσκεψη
αναλογιστεί πως θα οργανώσει την αίθουσα (φόντο, κάμερες, ρολόι, κτλ)
σιγουρευτεί ότι ο φωτισμός είναι επαρκής
καθορίσει τις απαραίτητες περιφερειακές μονάδες που θα χρησιμοποιήσει (Η/Υ,
VCR, κτλ)
εξασκηθεί στη χρήση του εξοπλισμού
κανονίσει τις επισκέψεις εξωτερικών ομιλητών
ετοιμάσει τη λίστα με τα ονόματα και τις τοποθεσίες των συμμετεχόντων –
διδασκομένων
προετοιμάσει ένα εναλλακτικό σχέδιο σε περίπτωση τεχνικών προβλημάτων
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 17
Όσον αφορά τις παιδαγωγικές και διδακτικές πτυχές της προετοιμασίας του
διδάσκοντα οφείλει να:
αναπτύξει μια μικρή περίληψη ή μια ατζέντα για το πώς θα εξελιχθεί το μάθημα
και να την κοινοποιήσει σε όλους
καθορίσει τις σημειώσεις που πρέπει να μοιράσει
αποφασίσει πως θα αξιολογηθούν οι διδασκόμενοι
προετοιμάσει ένα εναλλακτικό σχέδιο για να απασχολήσει τους διδασκόμενους αν
προκύψει τεχνικό πρόβλημα
σχεδιάσει μια αξιολόγηση του μαθήματος από τους ίδιους τους συμμετέχοντες –
διδασκόμενους
Μία βδομάδα πριν την τηλεδιάσκεψη οφείλει να:
μοιραστεί με τους συμμετέχοντες τις προσδοκίες – αποτελέσματα μάθησης
μοιράσει σε όλους την ατζέντα του μαθήματος με πληροφορίες σχετικά με τον
συντονιστή, τον τεχνολογικό εξοπλισμό, κτλ
κάνει τις ανάλογες ρυθμίσεις για να αντιμετωπίσει τυχόν τεχνικό πρόβλημα
οργανώσει μια πρόβα μαθήματος για να ελέγξει τον τεχνολογικό εξοπλισμό
Την ίδια μέρα της τηλεδιάσκεψης πρέπει να:
προετοιμάσει κατάλληλα την αίθουσα
συνδεθεί με τις απομακρυσμένες τοποθεσίες τουλάχιστον 15 με 30 λεπτά πριν την
προγραμματισμένη ώρα του μαθήματος
συζητήσει τις αλλαγές τελευταίας στιγμής
ελέγξει τον ήχο, την εικόνα, τον φωτισμό κτλ
σημειώσει τα όρια στα οποία μπορεί να κινείται ή να κάθεται και να μην χάνεται
από το πλάνο
ξεκινήσει το μάθημα με συστάσεις και εισαγωγικές έννοιες
ενημερώσει τους συμμετέχοντες σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής του μαθήματος
και για την διαδικασία αξιολόγησης
ξεκινήσει και να ολοκληρώσει το μάθημα στην ώρα του και σύμφωνα με την
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 18
ατζέντα
μην μιλήσει μετά το τέλος της τηλεδιάσκεψης αν δεν σιγουρευτεί ότι έχουν
αποσυνδεθεί όλοι οι συμμετέχοντες
4.2 Διαχείριση τεχνικών προβλημάτων
Υπάρχει περίπτωση να βρίσκεται ένας διδάσκοντας στη μέση μιας πολύ
ενδιαφέρουσας συζήτησης και ξαφνικά να δει παγωμένη εικόνα μπροστά του που
σημαίνει ότι υπάρχει τεχνικό πρόβλημα. Δυστυχώς, πολλοί δεν προετοιμάζονται
κατάλληλα για να αντιμετωπίσουν μια τέτοια κατάσταση που περιγράφηκε παραπάνω
και συμβαίνει και οι πιο καλά οργανωμένες τηλεδιασκέψεις να αποτύχουν εξαιτίας
τεχνικών προβλημάτων. Για να αποφευχθούν λοιπόν τέτοια περιστατικά χρειάζεται ο
διδάσκοντας, πριν την τηλεδιάσκεψη να προετοιμαστεί σε κάποια θέματα:
• Να εντοπίσει το πρόσωπο που χειρίζεται τέτοιου είδους τεχνικά προβλήματα
και πώς να επικοινωνήσει μαζί του
• Να αναπτύξει ένα εναλλακτικό πλάνο και να το συζητήσει με τον τεχνικό. Για
παράδειγμα να έχει έτοιμο ένα θέμα συζητήσης σε περίπτωση που διακοπεί η
σύνδεση
• Να σιγουρευτεί ότι έχει εξοικειωθεί με τον τεχνικό εξοπλισμό και πως
λειτουργεί αυτός.
• Να ξεκινήσει την σύνδεση τουλάχιστον 30 λεπτά πριν την έναρξη του
μαθήματος μιας και τα περισσότερα προβλήματα αφορούν την σύνδεση
μεταξύ απομακρυσμένων περιοχών
Αν πάλι τα τεχνικά προβλήματα εμφανιστούν κατά τη διάρκεια του μαθήματος μέσω
τηλεδιάσκεψης:
• Αν οι άλλες τοποθεσίες συνεχίζουν να έχουν ηχητική επαφή να ενημερώσει ο
διδάσκοντας ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα και να ακολουθήσουν το
εναλλακτικό σχέδιο που μπορεί να περιλαμβάνει ανάπτυξη ενός θέματος
συζήτησης κτλ.
• Έρθει σε επαφή με τον τεχνικό και να προσπαθήσει να επανασυνδεθεί μόνος
του (εφόσον έχει ήδη προετοιμαστεί για κάτι τέτοιο εκ των προτέρων) για να
μην χάσει πολύτιμο χρόνο.
Οδηγός μεθόδων διδασκαλίας από απόσταση
Συντάκτης: Δρ. Αρετή Βαλασίδου 19
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με σχέδια – πλάνα μαθήματος μέσω
τηλεδιάσκεψης οι παρακάτω ιστοσελίδες είναι ιδιαίτερα χρήσιμες:
• http://crlt.indiana.edu/dial/projects.html
• http://www.gao.gov/special.pubs/ti95001.pdf
• http://www.cilc.org/c/community/research.aspx
• http://www.ukcle.ac.uk/resources/reflection/index.html
• http://www.glc.k12.ga.us/lp/templates.asp
