ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Μέθοδοι συλλογής δεδομένων
ερωτηματολόγιο, συνέντευξη, παρατήρηση
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
1. Η ανάλυση των δεδομένων καθορίζεται εκ των προτέρων από την προβληματική της έρευνάς μας.
Πρέπει να προσαρμόσουμε τη μεθοδολογία έρευνας, που θα ακολουθήσουμε, σε αυτό που ψάχνουμε και όχι το αντίθετο. Οι ερωτήσεις που θέτουμε είναι :
- ποιο είναι το βασικό ερώτημα της έρευνάς μου;
- ποιες είναι οι πληροφορίες που θα πρέπει να έχω στο τέλος της έρευνας;
2. Συχνά η διατύπωση της προβληματικής και η ανάλυση των δεδομένων διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια της έρευνας. Ωστόσο είναι απαραίτητο να διατυπωθούν από την αρχή.
3. Είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε διεξοδικά τις ερευνητικές υποθέσεις γιατί είναι αυτές που καθορίζουν όχι μόνο τα ερευνητικά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσουμε αλλά και την ανάλυση που θα πραγματοποιήσουμε...
4. Όλα τα ερευνητικά εργαλεία έχουν πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. Η χρήση ενός ερευνητικού εργαλείου δεν αποκλείει τη χρήση ενός δεύτερου ή και ενός τρίτου. Αυτό σημαίνει ότι ο ερευνητής μπορεί να διασταυρώσει τα ερευνητικά εργαλεία εάν αυτό απαιτείται από τις ανάγκες της εργασίας του.
5. Η μεθοδολογία της συλλογής δεδομένων συνδέεται με
- το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας
- την προβληματική και
- τις ερευνητικές υποθέσεις
6. Υπάρχουν 3 ειδών πηγές πληροφοριών για τη διεξαγωγή έρευνας:
- Ο λόγος (συνέντευξη, ερωτηματολόγιο)
- Τα γεγονότα (παρατήρηση)
- Τα « ίχνη » (γραπτά, στατιστικές)
7. Τα εργαλεία συλλογής δεδομένων μπορεί να είναι ατομικά ή συλλογικά (πιο δύσκολα στην ανάλυση)
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
2 τύποι ερευνητικών εργαλείων
α) Οι γραπτές παραγωγές (ερωτηματολόγια, τεστ)
Πλεονεκτήματα : άμεση αποδελτίωση, δυνατότητα συλλογής πολλών δεδομένων, συνθήκες παραγωγής λόγου που ευνοούν την αντικειμενικότητα της έρευνας αφού είναι οι ίδιες για όλους τους συμμετέχοντες και είναι γνωστές εκ των προτέρων.
Μειονεκτήματα : άγνωστοι μεσολαβητές, άγνωστες συνθήκες συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων τις οποίες και δεν μπορούμε να ελέγξουμε και να καθορίσουμε εκτός και αν οργανώσουμε εμείς οι ίδιοι την περίσταση κατά την οποία θα συμπληρωθούν, μη κατανόηση των ερωτημάτων.
β) Οι προφορικές παραγωγές (συνεντεύξεις, παρατηρήσεις μαθημάτων – τάξεων ή ομάδων εργασίας - συλλογικές εργασίες, ηχογραφήσεις)
Πλεονεκτήματα : δυνατότητα εξέτασης/διερεύνησης και άλλων ερωτημάτων τα οποία προκύπτουν κατά τη διεξαγωγή της συνέντευξης, μεγάλος αριθμός πληροφοριών που μπορούν να ελεγχθούν, έλεγχος των συνθηκών παραγωγής του λόγου.
Μειονεκτήματα : Χρονοβόρα διαδικασία τόσο για τη συλλογή των δεδομένων όσο και για την απομαγνητοφώνηση και την αποδελτίωσή τους.
1. Το ερωτηματολόγιο
- Αφορά ένα μεγάλο σύνολο ατόμων, το οποίο πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικό του ερευνούμενου πληθυσμού.
- Αποτελείται από μία σειρά ερωτημάτων που αρθρώνονται σύμφωνα με πολλές μεταβλητές: τη μεταβλητή που αφορά τα στοιχεία ταυτότητας του ερωτηθέντος (ηλικία, φύλο, κοινωνικό επίπεδο) και αυτές που σχετίζονται με τις πληροφορίες που θέλουμε να εξασφαλίσουμε μέσω των διαφόρων ερωτημάτων.
- Επιτρέπει τη συλλογή δεδομένων που αφορούν συμπεριφορές, γνώμες, προσμονές, ανάγκες, κίνητρα.
- Στοχεύει στην εκτίμηση κάποιων απόλυτων και σχετικών μεγεθών, στην περιγραφή ενός πληθυσμού και στην επαλήθευση των υποθέσεων.
Η δημιουργία ενός ερωτηματολογίου
- Καθορισμός του αντικειμένου μελέτης
- Καθορισμός του πληθυσμού και των χαρακτηριστικών του
- Ορισμός των ομάδων ερωτήσεων
- Δημιουργία ενός πρώτου ερωτηματολογίου
- Καθορισμός του δείγματος
- Διεξαγωγή μίας προ-έρευνας σε μικρό ποσοστό ερωτηθέντων με σκοπό τον έλεγχο της εγκυρότητας και της αντιπροσωπευτικότητας του ερωτηματολογίου.
- Δημιουργία του τελικού ερωτηματολογίου σύμφωνα με τα αποτελέσματα του pré-test και έχοντας υπόψη ότι ο χρόνος συμπλήρωσής του από τον ερωτηθέντα δεν θα πρέπει να ξεπερνάει τα 30 λεπτά.
Η επιλογή των ερωτηθέντων πρέπει να γίνει σύμφωνα με 1 από τα 3 παρακάτω κριτήρια:
- Πληρότητα (exhaustivité): αφορά το σύνολο του πληθυσμού
- Αντιπροσωπευτικότητα (représentativité): σημαντικός αριθμός ερωτηθέντων, όχι όμως το σύνολο του πληθυσμού, άρα δείγμα
- Ενδεικτικότητα (significativité): με σκοπό τη διαφοροποίηση των απόψεων επιλέγουμε ένα ενδεικτικό αλλά όχι αντιπροσωπευτικό δείγμα
Τεχνικές επιλογής ερωτηθέντων
- Με ποσοστά (προϋποθέτει πολύ καλή γνώση του πληθυσμού)
- Στην τύχη (π.χ. 1 άτομο στα 10)
Διάρθρωση των ερωτήσεων
- Λογική συνέχεια των ερωτήσεων
- Αποφυγή των δύσκολων ερωτήσεων στην αρχή
- Εναλλαγή απλών και δύσκολων ερωτήσεων
- 15-30 ερωτήσεις
- Ισορροπία ανάμεσα στις κλειστές και ανοιχτές ερωτήσεις
- Είδη ερωτηματολογίου
Ερωτηματολόγιο κλειστών ερωτήσεων :
Περιορισμένος αριθμός απαντήσεων. Διευκολύνει την αποδελτίωση και τον έλεγχο των ερωτημάτων.
- Η κλειστή ερώτηση
Προκαθορίζει τις δυνατές απαντήσεις. Μία απάντηση είναι δυνατή
Παράδειγμα: Travaillez-vous ? A/ OUI B/ NON
- Ημί-κλειστή ερώτηση
Παράδειγμα: Travaillez-vous ? A/ OUI B/ NON C/ NE SAIT PAS
- Ερώτηση φίλτρο
Παράδειγμα: Travaillez-vous ? A/ OUI B/ NON C/ SI OUI …
- Ερώτηση « cafétéria » ή προσχηματισμένη
Προτείνει μία σειρά ερωτήσεων εκ των οποίων ο ερωτηθείς καλείται να επιλέξει αυτή που αντιπροσωπεύει καλύτερα την άποψή του και μπορεί να προκαλέσει απαντήσεις τις οποίες δε σκέφτηκε ο ερωτηθείς.
Παράδειγμα: Vous avez choisi de travailler de nuit. Quelles sont les raisons qui ont influencé votre choix ?
A) Elever vos enfants
B) Pour des raisons financières
C) Organiser avec votre conjoint la garde des enfants
D) Pour avoir davantage de temps libre
E) Autres : Préciser
Ερωτηματολόγιο ανοιχτών ερωτήσεων ή ερωτήσεων παραγωγής :
Ο ερωτηθείς καλείται να διατυπώσει και να αναπτύξει την απάντησή του αντλώντας τις πληροφορίες και τα στοιχεία που δίνει μέσα από τις γνώσεις του και την προσωπική του εμπειρία. Δυνατότητα για πολλές και διαφορετικές απαντήσεις. Το μειονέκτημα είναι ότι οι απαντήσεις είναι μεγάλες και δύσκολα αποδελτιώνονται. Η ανάλυσή τους προϋποθέτει καλή γνώση τεχνικών ανάλυσης του λόγου.
Παράδειγμα: Qu’attendez-vous de …
Selon vous, quel serait …
Η συνέντευξη
- Αφορά περιορισμένο ή ειδικό πληθυσμό έρευνας.
- Επιτρέπει στον ερευνητή να προσαρμοστεί ευκολότερα στο γλωσσικό επίπεδο και τη συμπεριφορά του ερωτηθέντος.
- Στοχεύει στη διατύπωση προσωπικών, μη κατηγορηματικών και εμπεριστατωμένων απαντήσεων.
- Δεν αναγκάζει τον ερωτηθέντα να εμπλακεί σε πεδία που δε γνωρίζει ή δεν επιθυμεί να αναπτύξει.
- Προσαρμόζεται σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του ερωτηθέντος.
- Ο ερευνητής πρέπει να είναι ευγενικός, συμπαθητικός, καθησυχαστικός για να δώσει στον ερωτηθέντα μία θετική εντύπωση από την πρώτη στιγμή της συνέντευξης έτσι ώστε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του, να του κινήσει το ενδιαφέρον και να τον παροτρύνει να δώσει τις απαντήσεις που χρειάζεται.
Είδη συνεντεύξεων
Κατευθυνόμενες ή δομημένες συνεντεύξεις
Πραγματοποιούνται μέσω ενός πλαισίου ερωτημάτων, το οποίο περιέχει ανοιχτές τυποποιημένες ερωτήσεις, που ακολουθούν μία σειρά. Οι ερωτήσεις συντάσσονται εκ των προτέρων και η σειρά που ακολουθείται δεν αλλάζει ποτέ.
Ημι-κατευθυνόμενη συνέντευξη
Αποτελείται από ένα σχέδιο συνέντευξης το οποίο περιέχει μία αρχική εκφώνηση/οδηγία και μία λίστα θεμάτων που θα πρέπει να συζητηθούν. Δεν υπάρχει ακριβής σειρά με την οποία πρέπει να τεθούν τα θέματα.
Ελεύθερη συνέντευξη
Το μόνο πρόβλημα που παρουσιάζουν οι ελεύθερες συνεντεύξεις είναι η διατύπωση της αρχικής εκφώνησης που εισάγει το θέμα της συνέντευξης στον ερωτηθέντα. Στη συνέχεια ο ερευνητής είναι ελεύθερος να την κατευθύνει και να την προσανατολίσει σύμφωνα με τα ζητούμενα που έχει προκαθορίσει. Ένα τέτοιο είδος συνέντευξης απαιτεί ο ερευνητής να ακούει προσεκτικά και με κατανόηση τον ερωτηθέντα.
2. Η παρατήρηση
- Μέσω της παρατήρησης ο ερευνητής είναι παρών σε μία κατάσταση, στην οποία και εμπλέκεται, την ηχογραφεί και την ερμηνεύει χωρίς όμως να την τροποποιεί.
- Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιείται είτε μέσω « διαδραστικών » (συνέντευξη) είτε μέσω «μη διαδραστικών » διαδικασιών (παρατήρηση γεγονότων, πράξεων ή λόγου των ερευνούμενων προσώπων) .
- Η παρατήρηση αφορά και παρουσιάζει πράξεις σε αντίθεση με το ερωτηματολόγιο ή τη συνέντευξη που έχουν στόχο να προκαλέσουν παραγωγή λόγου και να φέρουν στην επιφάνεια γνώμες για κάποιες πράξεις.
- Ο παρατηρητής έχει 4 καθήκοντα
α) να βρίσκεται μεταξύ των προσώπων που μελετά και να προσαρμόζεται στις περιστάσεις
β) να παρατηρεί τη διεξαγωγή των γεγονότων και την κάθε περίσταση
γ) να ηχογραφεί ή να βιντεοσκοπεί παίρνοντας συγχρόνως σημειώσεις
δ) να ερμηνεύει αυτά που παρακολουθεί
- Η παρατήρηση αφορά ειδικό και περιορισμένο πληθυσμό.
- Στοχεύει στην έρευνα εμπεριστατωμένων ερωτημάτων.
- Ερευνά τις συμπεριφορές, τις πράξεις και τις κινήσεις των ερωτηθέντων.
Για παράδειγμα, η παρατήρηση μπορεί να εφαρμοστεί για να μελετηθούν φαινόμενα και διαδράσεις κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος.
Μειονεκτήματα
- Χρειάζεται πολύς χρόνος για την απομαγνητοφώνηση και για την αποδελτίωση.
- Η παρουσία του παρατηρητή μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στη συλλογή των δεδομένων λόγω της πιθανής αλλαγής της συμπεριφοράς των ατόμων που συμμετέχουν στη παρατήρηση.
Είδη παρατήρησης
Η άμεση παρατήρηση
Ο παρατηρητής είναι ο μάρτυρας των ατομικών και συλλογικών συμπεριφορών χωρίς να τροποποιεί τη συνήθη διεξαγωγή των περιστάσεων επικοινωνίας.
Η συμμετοχική παρατήρηση
Ο παρατηρητής συμμετέχει στην περίσταση που εξετάζει μαζί με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες
Η έμμεση ή προκαλούμενη ή πειραματική παρατήρηση
Ο παρατηρητής μελετάει, όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, ατομικές ή συλλογικές συμπεριφορές αλλά αυτή τη φορά μέσα από περιστάσεις που ο ίδιος δημιούργησε.
Παράδειγμα: στην περίπτωση μελέτης διδακτικής σχεδίασης
Bibliographie
BARDIN L.,1993, L'analyse de contenu, Paris, PUF.
BLANCHET A. & GOTMAN A., 1992, L'enquête et ses méthodes : l'entretien. Paris, Nathan université.
CALVET L.-J. & DUMONT P., 1999, L’enquête sociolinguistique, Paris, L’Harmattan.
DE SINGLY, F. ; 1992, L’enquête et ses méthodes : le questionnaire, Paris, Nathan université.
GHIGLIONE R., BEAUVOIS J.L., CHABROL C. & TROGNON A., 1980, Manuel d'analyse de contenu. Paris, Armand Colin.
GRAWITZ M., 1993 (9ème édition), Méthodes des sciences sociales, Paris, Précis Dalloz.
MUCCHIELLI , A., 1996, Dictionnaire des méthodes qualitatives en sciences humaines et sociales, Paris, A. Colin.
PERETZ Henry, 1998, Les méthodes en sociologie : L'observation, Edition La Découverte, Paris, p. 123.
QUIVY R. & VAN CAMPENHOUDT L., 1988, Manuel de recherche en sciences sociales, Paris, Dunod.
ROBERT A. , 1992, RDM Vol 12 n°1, p. 38, Grenoble, La
