Της Άννας Αμασόγλου στο intellectum | 2007 - 2008, τεύχος 3
Η εξ αποστάσεως τριτοβάθμια εκπαίδευση
δύναται να προσφέρει σημαντικές λύσεις στα
ζητήματα της εξειδίκευσης και της συνεχούς
επαγγελματικής κατάρτισης, δεδομένου ότι οι
ενήλικοι φοιτητές δύνανται να ολοκληρώσουν
ένα κύκλο εξειδικευμένων σπουδών χωρίς να
διακόψουν τις υπόλοιπες επαγγελματικές και
οικογενειακές τους υποχρεώσεις, πράγμα που
βέβαια αδυνατούν να προσφέρουν οι παραδο-
σιακές δομές των πανεπιστημίων. Κρίνεται, λοι-
πόν, αναγκαία για την αντιμετώπιση των απαι-
τήσεων της σύγχρονης κοινωνίας η διεύρυνση
...
του θεσμού του ανοικτού πανεπιστημίου και
των ανοικτών προγραμμάτων σπουδών γενικό-
τερα. [σελ. 109-116]
Οι οικονομικές, επαγγελματικές και τεχνο-
λογικές εξελίξεις στον τομέα της εργασίας έχουν
επιβάλει έναν τρόπο ζωής που επίκεντρο έχει την
εξειδικευμένη εργασία. Η αύξηση της ανεργίας και η
ανάπτυξη της τεχνολογίας προτάσσουν την ανάγκη
απόκτησης ικανών γνώσεων, προκειμένου οι πολί-
τες να ανταποκριθούν στις ανάγκες της σύγχρο-
νης κοινωνίας. Δεδομένου ότι η έλλειψη ελεύθερου
χρόνου και οι οικογενειακές, επαγγελματικές και
κοινωνικές υποχρεώσεις λειτουργούν ανασταλτικά
στην απόκτηση ενός τίτλου σπουδών ή διπλώματος
κατάρτισης, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έρχεται
να καλύψει αυτό το κενό και να προσφέρει τη γνώ-
ση σε συνειδητοποιημένους εκπαιδευομένους.
Το πρώτο πανεπιστήμιο που προσέφερε σπου-
δές από απόσταση ήταν το Illinois State University
των ΗΠΑ το 1874. Από τότε ο θεσμός έχει εξαπλω-
θεί σε όλη την υφήλιο και αυτή τη στιγμή η εκπαι-
δευτική αυτή μέθοδος εφαρμόζεται σε χώρες της
Ευρώπης, των Ηνωμένων πολιτειών της Αμερικής,
του Καναδά, της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής,
της Ασίας, της Αφρικής, της Ωκεανίας. Ολοένα και
περισσότερες χώρες δημιουργούν Πανεπιστημιακά
ιδρύματα που λειτουργούν με τη μέθοδο της εξ απο-
στάσεως εκπαίδευσης για να καλύψουν τις αυξημέ-
νες εκπαιδευτικές τους ανάγκες.
Στην Ελλάδα, από το 1997, οπότε και δημο-
σιεύτηκε ο ιδρυτικός του νόμος, λειτουργεί το Ελ-
ληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), του οποί-
ου «αποστολή του είναι η εξ αποστάσεως παροχή
προπτυχιακής και μεταπτυχιακής εκπαίδευσης και
επιμόρφωσης, με την ανάπτυξη και αξιοποίηση κα-
τάλληλου εκπαιδευτικού υλικού και μεθόδων διδα-
σκαλίας», καθώς και «η προαγωγή της επιστημονι-
κής έρευνας στο πεδίο της μετάδοσης της γνώσης
από απόσταση».1
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι μια εκπαι-
δευτική μέθοδος που εφαρμόζεται σε προπτυχιακό,
μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο. Το πανεπι-
στήμιο που εφαρμόζει τη μέθοδο αυτή διαφέρει από
κάθε συμβατικό πανεπιστήμιο, καθώς ο εκπαιδευό-
μενος πραγματοποιεί τις σπουδές του από το σπίτι
του, χωρίς να υποχρεώνεται να παρευρίσκεται σε
κάποιο συγκεκριμένο χώρο και να παρακολουθεί
καθημερινά μαθήματα. Απόρροια των παραπάνω
είναι ότι ο εκπαιδευόμενος δεν υποχρεώνεται να με-
τακινηθεί από τη μόνιμη κατοικία του και να επιβα-
ρυνθεί με επιπρόσθετα έξοδα, αλλά μπορεί να ολο-
κληρώσει τις σπουδές του από τον τόπο διαμονής
του ανεξάρτητα από την απόσταση που τον χωρίζει
από τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Ωστόσο, ο εκπαιδευόμενος δεν είναι μόνος
του στη μαθησιακή διαδικασία. Εμψυχωτής και
συμπαραστάτης σε αυτή την προσπάθεια είναι ο
σύμβουλος καθηγητής, ο οποίος έχει αναλάβει τη
συστηματική υποστήριξη των εκπαιδευομένων
και καλείται να βοηθήσει στην επίλυση των δια-
δικαστικών και εκπαιδευτικών προβλημάτων των
φοιτητών. Ο εκπαιδευόμενος επικοινωνεί συχνά
μαζί του τηλεφωνικά, με ηλεκτρονικό ή συμβατικό
ταχυδρομείο, αλλά και εκ του σύνεγγυς, σε τακτά
χρονικά διαστήματα, σε προκαθορισμένο χρόνο και
τόπο, όπου έχει τη δυνατότητα να συναντηθεί τόσο
με τον σύμβουλο καθηγητή, όσο και με τους συ-
νεκπαιδευμένους του και να ανταλλάξουν απόψεις
για πτυχές του εκπαιδευτικού προγράμματος που
τους απασχολούν. Οι εκπαιδευόμενοι, με παρότρυν-
ση και του εκπαιδευτή τους, επικοινωνούν2 μεταξύ
τους, συνεργάζονται και, καθώς βιώνουν μια ιδιαί-
τερη μαθησιακή εμπειρία, τις διαστάσεις της οποίας
μόνο όσοι συμμετέχουν σε αυτή μπορούν να αντι-
ληφθούν, δε διστάζουν να γνωριστούν μεταξύ τους3
και να δημιουργήσουν ισχυρούς φιλικούς δεσμούς.
Επιπλέον, υπάρχουν αρκετοί φοιτητικοί σύλλογοι
που μάχονται για την επίλυση των τυχόν προβλημά-
των των φοιτητών και τη βελτίωση των συνθηκών
λειτουργίας του πανεπιστημίου.4
Η εφαρμογή του αρθρωτού συστήματος παρέ-
χει στον εκπαιδευόμενο τη δυνατότητα να επιλέγει
ο ίδιος τις θεματικές ενότητες τις οποίες επιθυμεί να
διδαχθεί και να διαμορφώνει το δικό του πρόγραμμα
σπουδών, ανάλογα με τις ανάγκες και τις υπόλοιπες
υποχρεώσεις του. Ο εκπαιδευόμενος έχει δικαίωμα
να επιλέγει τον κλάδο στον οποίο θέλει να επιμορ-
φωθεί και δεν του επιβάλλεται από το σύστημα μια
αυστηρά μονόδρομη κατεύθυνση ως συνέπεια των
εισαγωγικών εξετάσεων. Η προσφορά μικρών σε
διάρκεια και αυτοτελών μορφωτικών κύκλων μέσα
από το αρθρωτό σύστημα που συνδυαζόμενοι οδη-
γούν σε ακαδημαϊκούς τίτλους διάφορων επιπέδων,
επιτρέπει στο σπουδαστή, μέσω της πολλαπλότητας
των επιλογών που έχει στη διάθεσή του, να διαμορ-
φώσει τη μορφωτική του ταυτότητα.
Το εκπαιδευτικό ίδρυμα παρέχει στον εκπαι-
δευόμενο ειδικά σχεδιασμένο μαθησιακό υλικό
αποτελούμενο από έντυπο,5 οπτικοακουστικό, λο-
γισμικό6 και άλλης μορφής υλικό,7 ενώ στη μελέτη
βοηθούν ιδιαίτερα η χρήση Η/Υ, τα πολυμέσα, το
διαδίκτυο και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Εκτός
από το εκπαιδευτικό υλικό, ο εκπαιδευόμενος λαμ-
βάνει και ένα χρονοδιάγραμμα μελέτης, το οποίο
είναι ενδεικτικό και όχι δεσμευτικό, αφού κάθε εκ-
παιδευόμενος επιλέγει ο ίδιος τον τόπο, τον χρόνο
και τον ρυθμό της μελέτης του. Η κατοικία χρησιμο-
ποιείται ως κύριος χώρος μάθησης, προσφέροντας
ανεξαρτησία στον σπουδαστή να ενεργεί σύμφωνα
με τις προσωπικές του ανάγκες και παράλληλα με
τις λοιπές επαγγελματικές, κοινωνικές και οικογε-
νειακές του δραστηριότητες.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των πανεπιστημίων
που εφαρμόζουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση,
είναι η ελεύθερη πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύ-
στημα, η ελευθερία του ανθρώπου να σπουδάσει
το γνωστικό αντικείμενο που επιθυμεί, τη χρονική
στιγμή που θα επιλέξει, ανεξάρτητα από την ηλικία
στην οποία βρίσκεται, τον τόπο διαμονής του, την
οικογενειακή και οικονομική του κατάσταση και
χωρίς ανταγωνιστικές εισαγωγικές εξετάσεις, ούτε
τυπικά προαπαιτούμενα για την έναρξη των σπου-
δών. Απευθύνεται σε μεγάλο αριθμό σπουδαστών
και καλύπτει ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων. Η οικογε-
νειακή κατάσταση των υποψήφιων εκπαιδευόμενων
δεν επηρεάζει την είσοδό τους στο εκπαιδευτικό
ίδρυμα εφόσον δεν τίθενται τέτοιοι περιορισμοί.
Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο παρουσιά-
ζει μια ιδιομορφία αναλογικά με τα υπόλοιπα Ελληνι-
κά Πανεπιστημιακά ιδρύματα. Η ιδιαιτερότητα αυτή
έγκειται στο γεγονός ότι οι εκπαιδευόμενοι οφεί-
λουν να καταβάλλουν χρηματικό αντίκρισμα για τις
σπουδές τους και μάλιστα προκαταβολικά για κάθε
θεματική ενότητα. Ασφαλώς, παρέχονται υποτροφίες
στους οικονομικά ασθενέστερους, ωστόσο η υποχρε-
ωτική καταβολή οικονομικής εισφοράς δεν παύει να
αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τη γνώση.
Παρόλη την αδιαμφισβήτητη αξία του Ελλη-
νικού Ανοικτού Πανεπιστημίου που λειτουργεί με
τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και
ενεργοποιείται στους τομείς των ανθρωπιστικών
σπουδών, των κοινωνικών επιστημών, των θετικών
σπουδών και τεχνολογίας και των εφαρμοσμένων
τεχνών, οφείλουμε να εντοπίσουμε το εκπαιδευτι-
κό κενό που υπάρχει αναφορικά με αρκετές, κυρίως
πρακτικές, ειδικότητες. Οι ραγδαίες εξελίξεις στον
τομέα της τεχνολογίας και οι αλλαγές στο κοινω-
νικοοικονομικό γίγνεσθαι δημιουργούν νέες θέσεις
εξειδικευμένης εργασίας που ένα σύγχρονο πανε-
πιστημιακό ίδρυμα οφείλει να τις προβλέπει και να
παρέχει την απαιτούμενη εκπαίδευση. Οφείλει να
προσφέρει σύγχρονες ειδικότητες, ώστε οι ενδια-
φερόμενοι να μην αναγκάζονται να αποτανθούν για
την μετεκπαίδευσή τους σε πανεπιστήμια του εξω-
τερικού, αλλά να μπορούν να αποκτούν την ειδίκευ-
ση που επιθυμούν στην Ελλάδα. Μπορεί να παρέ-
χονται διπλώματα εξειδίκευσης από άλλους φορείς
και κυρίως κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης, τα
οποία κάνουν αξιόλογη προσπάθεια, ωστόσο δεν
εφαρμόζουν τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαί-
δευσης, με αποτέλεσμα να αποσύρουν τη συμμετο-
χή τους άνθρωποι που πραγματικά ενδιαφέρονται
να αποκτήσουν τον παρεχόμενο τίτλο σπουδών ή
ειδίκευσης, αλλά εμποδίζονται από τις επαγγελμα-
τικές τους κυρίως υποχρεώσεις.
Η δημιουργία δεύτερου ανοικτού πανεπιστη-
μίου που θα προσφέρει προγράμματα σπουδών σύγ-
χρονων πρακτικών ειδικοτήτων ή η προσθήκη τους
στο ήδη υπάρχον εκπαιδευτικό ίδρυμα θα αποτε-
λούσε μια ενδιαφέρουσα απάντηση στις απαιτήσεις
της σύγχρονης κοινωνίας. Θα έδινε τη δυνατότητα
σε κάθε ενδιαφερόμενο να επωφεληθεί από τα προ-
νόμια που του παρέχει ένα ανοικτό πανεπιστήμιο
που εφαρμόζει τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαί-
δευσης και να αποκτήσει ένα τίτλο σπουδών που θα
συντελέσει στην ένταξή του στην αγορά εργασίας.
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί τη
λύση στο πρόβλημα της εξειδίκευσης και της συνε-
χιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης, καθώς παρέ-
χει στους εκπαιδευόμενους ιδιαίτερα προνόμια που
αδυνατεί να προσφέρει το συμβατικό πανεπιστήμιο,
χωρίς να θέτει περιορισμούς εισαγωγής, επιτρέπο-
ντας και τον ελεύθερο καθορισμό της μορφωτικής
φυσιογνωμίας του εκπαιδευομένου. Η εξ αποστάσε-
ως εκπαίδευση με ειδικά διαμορφωμένο εκπαιδευτι-
κό υλικό και συστηματική υποστήριξη του σπουδα-
στή αξιοποιεί στο έπακρο τις νέες τεχνολογίες και
τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, παρέχοντας τίτλους
σπουδών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της
σύγχρονης κοινωνίας. Εκμεταλλευόμενος τα προ-
νόμια της ανοικτής εκπαίδευσης κάθε εργαζόμενος
έχει την ευκαιρία να συμπληρώσει έναν κύκλο εξει-
δικευμένων σπουδών, χωρίς να χρειαστεί να διακό-
ψει τις υπόλοιπες επαγγελματικές και οικογενειακές
του υποχρεώσεις και να αποκτήσει ένα ακόμη εφό-
διο που θα τον βοηθήσει να αντεπεξέρθει στις αυξη-
μένες απαιτήσεις της τόσο ανταγωνιστικής αγοράς
εργασίας.
Η ελλιπής ενημέρωση για τη λειτουργία και τις
δυνατότητες του Ανοικτού Πανεπιστημίου και η υπο-
χρεωτική προσκόμιση αρκετά υψηλών διδάκτρων
αποθαρρύνει ανθρώπους που έχουν την ανάγκη και
την επιθυμία επιμόρφωσης να πραγματοποιήσουν
τις επιδιώξεις τους. Η ανάγκη επέκτασης του θε-
σμού της εξ Αποστάσεως εκπαίδευσης στην Ελλά-
δα είναι επιτακτική και μπορεί να υλοποιηθεί με την
ενημέρωση των πολιτών για τη δράση του ΕΑΠ, τη
μείωση ή κατάργηση των οικονομικών παροχών , τη
δημιουργία και άλλου ανοικτού πανεπιστημίου που
θα καλύπτει τις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες ή
την εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και
από τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς φορείς.
Υποσημειώσεις
1. Ιδρυτικός νόμος ΕΑΠ, 24 Δεκεμβρίου 1997, Νόμος υπ’ αριθ.
2552, άρθρο 1, παρ. 3.
2. Με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τηλεφωνικά ή δια ζώσης σε περί-
πτωση που διαμένουν στην ίδια ή σε κοντινές πόλεις
3. Ο εκπαιδευτής αφού λάβει την έγκριση των εκπαιδευομένων
να διαθέσουν τα προσωπικά στοιχεία (τηλέφωνο και ηλεκτρονική
διεύθυνση) τους αποστέλλει τον κατάλογο με τα τηλέφωνα και
τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των μελών του τμήματος και πολ-
λές φορές η επικοινωνία ξεκινάει πριν την πρόσωπο με πρόσωπο
γνωριμία στις ομαδικές συμβουλευτικές συναντήσεις.
4. Όπως και οι φοιτητικοί σύλλογοι στα συμβατικά πανεπιστή-
μια. Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να επικοινωνήσει με τα μέλη του
συλλόγου τηλεφωνικά, με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ή με οποιο-
δήποτε άλλο τρόπο επικοινωνίας.
5. Βιβλία και εγχειρίδια ειδικά σχεδιασμένα για εξ αποστάσεως
εκπαίδευση και ειδικά σχεδιασμένοι συνοδευτικοί οδηγοί μελέ-
της, βιβλία και εγχειρίδια που δεν είναι σχεδιασμένα για εκπαί-
δευση από απόσταση, φύλλα εργασίας(worksheets) για παράλ-
ληλη χρήση με οπτικοακουστικό υλικό ή για πρακτική εργασία
και ασκήσεις, χάρτες, διαγράμματα, φωτογραφίες κτλ., σχετικά
άρθρα εφημερίδων και περιοδικών ή αποσπάσματά τους.
6. Ηχογραφήσεις(κασέτες ήχου, δίσκοι,CD), ραδιοφωνικές εκπο-
μπές, slides ή φωτογραφικά φιλμ, φιλμ ταινιών ή αποσπάσματά
τους, βιντεοταινίες, τηλεοπτικές εκπομπές, προγράμματα εκπαί-
δευσης με ηλεκτρονικό υπολογιστή, εκπαιδευτικά προγράμματα
αλληλοεπιδρώντος βίντεο, εκπαιδευτικά προγράμματα πολυμέ-
σων.
7. Συσκευές, εργαλεία, δείγματα κτλ, για την πρακτική άσκηση
του σπουδαστή.
8. Παρέχονται υποτροφίες σε μικρό αριθμό εκπαιδευομένων.
9. Το Πανεπιστήμιο μπορεί να ενισχυθεί οικονομικά από το Ελ-
ληνικό Κράτος, όπως όλα τα άλλα Ελληνικά Πανεπιστημιακά
Ιδρύματα ή να ενταχθεί σε χρηματοδοτικά προγράμματα της Ευ-
ρωπαϊκής Ένωσης.
Βιβλιογραφία
1. Ιστοσελίδα ΕΑΠ: www.eap.gr
2. ΑΝΟΙΚΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Το περιοδικό για την Ανοικτή και
εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση και την Εκπαιδευτική Τεχνολογία,
εκδόσεις Προπομπός(Τεύχος 1, 2005).
3. RACE, P. (1999). Το εγχειρίδιο της Ανοιχτής Εκπαίδευσης.
Αθήνα: Μεταίχμιο.
4. Rogers, A. (1999) Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα: Μεταίχ-
μιο.
5. NOYE, D. PIVETEAU, J. (1999) Πρακτικός Οδηγός του Εκ-
παιδευτή. Αθήνα: Μεταίχμιο.
6. JAQUES, D.(2004) Μάθηση σε ομάδες: Εγχειρίδιο για όσους
συντονίζουν ομάδες ενήλικων εκπαιδευόμενων. Αθήνα: Μεταίχ-
μιο.
7. ΒΕΡΓΙΔΗΣ, Δ., ΛΙΟΝΑΡΑΚΗΣ, Α., ΛΥΚΟΥΡΓΙΩΤΗΣ, Α.,
ΜΑΚΡΑΚΗΣ, Β., και ΜΑΤΡΑΛΗΣ, Χ. (1999). Ανοικτή και εξ
αποστάσεως εκπαίδευση: Θεσμοί και λειτουργίες. Τόμος Α. Πά-
τρα: Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
8. ΚΟΚΚΟΣ. Α, ΛΙΟΝΑΡΑΚΗΣ, Α. (1998). Ανοικτή και εξ απο-
στάσεως εκπαίδευση: Σχέσεις διδασκόντων- διδασκομένων. Τό-
μος Β. Πάτρα: Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
9. ΚΟΚΚΟΣ. Α, ΛΙΟΝΑΡΑΚΗΣ, Α., ΜΑΤΡΑΛΗΣ, Χ., ΠΑΝΑ-
ΓΙΩΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Χ. (1998). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκ-
παίδευση: Το εκπαιδευτικό υλικό και οι νέες τεχνολογίες. Τόμος
Γ. Πάτρα: Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
10. ΒΑΣΑΛΑ Π., ΓΚΙΟΣΟΣ Ι., ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΑ Μ., ΛΙΟΝΑ-
ΡΑΚΗΣ, Α., ΞΕΝΟΣ Μ., ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Χ. (2005).
Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση: Παιδαγωγικές και Τε-
χνολογικές Εφαρμογές.. Πάτρα: Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστή-
μιο.
